Af frægu fólki og íslenskum bjór

 

Nýlega, þegar hinn heimsþekkti leikstjóri Susanne Bier var á Íslandi til að taka á móti RIFF (-Raff) verðlaunum, greindi RÚV frá því að hún ætti íslenskan son, Gabríel. Engar nýjar fréttir það hjá RÚV, því drengurinn er kominn vel yfir tvítugt. Sumir hafa vitað þetta lengi þótt fréttamaðurinn sem flytur fréttir af frægu fólki hjá RÚV hafi fæðst í gær.

Ég þekki ekkert leikstjórann Susanne Bier, en maður sem ég þekki var eitt sinn í veislu með henni. Þar var staddur maður sem allt í einu hrópaði til Susanne Bier. "Jeg er så tørstig, at jeg kunne drikke dig, Susanne!". Þótti mér þetta mjög fagmannleg undirfótsgjöf.

Ég þekkti hins vegar vel frænda hennar Susönnu, Elias Levin, og hjálpaði til við að endurmenningar hans frá fangabúðunum í Theresienstadt voru gefnar úr á Dansk Center for Holocaust og Folkedrabsstudier, þar sem ég vann einu sinni. Elias, sem andaðist á 97 aldursári, gerðist góður vinur minn og hann hringdi í mig á ca. tveggja vikna fresti og byrjaði alltaf samtalið  með sömu setningunni á gammali Kaupmannhafnardönsku. "Hvordan har du det min Ven". Ég fór stundum í heimsókn til hans á elliheimi gyðinga í Krystalgade, sem var á bak við samkunduhúsið í Kaupmannahöfn, en sem nú er búið að rífa. Oft spurði Elias mig hvort ég þekkti ekki örugglega frænku sína hana Susanne, sem hann var greinilga mjög stoltur af, þótt hún væri þá ekki orðinn eins heimsþekkt og hún er nú.  Tryggð Eliasar við mig gleymi ég seint.  

Mynd af endurminningum Elias Levin

Elias Levin dansar við sonarson sinn í brúðkaupi hans í Manchester árið 2003, Þá var líka liðið ár frá því að sonur Elíasar, sem hafði verið rabbíi, andaðist. Lesiðskemmtilega grein eftir Erik Bing Henriques sem birtist í ritinu Rambam, sem ég ritstýrði um tíma. Hinn ungi rabbíni Kalman Levi í Manchester/Bnei Brak Ísrael, er því einnig frændi Gabríels Bjórs hins íslenska og óskarsverðlaunahafans Susönnu.

Ekki er ég viss sum að Elías hefði talið son Susanne Bier íslenskan, því Elias var heitttrúaður, og slíkir telja börn gyðingakvenna ekki vera annað en gyðinga, og þar skiptir engu máli hvort goyinn heitir Gíslsson eða Jensen. Eitt sinn spurði Levin mig forvitinn, hvort ég þekkti nokkuð barnsföður Susönnu frægu, og varð ég að jánka því að hann hefði ég heyrt um. En víst er, að Gabríel, sonur Susanne og Tómasar Gíslasonar, á góða að annars staðar en á Íslandi. Mér finnst hann svipa mjög til afa síns Rudi (Rudolfs) og langafa, Erichs, eins og hann leit út á vegabréfi sem liggur í útlendingaskýrslu hans í skjalasafni Ríkislögreglustjóraembættisins á Ríkisskjalasafninu í Kaupmannahöfn.

Föðurafi Susönnu Bier (langafi Gabríels) var Erich Bier. Hann kom sem flóttamaður frá Þýskalandi. Um tíma vann hann á skrifstofu sem átti að veita ungum chaluzim, landbúnaðarnemum fyrirgreiðslu. Ungir gyðingar frá Þýskalandi Hitlers gátu, ef þeir voru heppnir, fengið að koma Danmörku til að vinna kauplaust á sveitabýlum í Danmörku. Það var hlutverk skrifstofu þeirrar sem Erich vann á greiða götu þeirra, en oft varð raunin önnur. Þar var húsbóndi Josef Fischer, falleraður rabbíni ættaður frá Ungverjalandi sem hafði komið til Danmerkur fyrr á öldinni. Hann var jafnvel strangari við sum ungmennin en dönsk yfirvöld. Oft tók Erich Bier, afi Susönnu Bier, fram fyrir hendur Fischers og bjargaði málum fyrir horn á síðustu mínútunum og hefur líklega bjargað lífi sumra með því. Það gat hann þó ekki gert í öllum tilvikum og einn nemi, Paul Pinkas Koppel var t.d vísað frá Danmörku, af dönskum yfirvöldum, í hendur nasista.  Koppel var myrtur í Auschwitz og hef ég skrifað um hann og aðra gyðinga sem dönsk yfirvöld komu fyrir kattarnef í bók minni Medaljens Bagside, sem kom út árið 2005.

Það er Gabríel Bier sem er á myndinni efst.

"Enginn hafði áhuga á að lesa bækur hans"

 

Mikið er nú grátbroslegt að sjá og horfa á fullorðna menn, sem eru að búa til kvikmynd um Halldór Kiljan Laxness fyrir útlendinga, þar sem lágkúruleg samsæriskenning á að vera aðaltrekkplásturinn. Í hinni nýju heimildakvikmynd, sem sagt var frá í vikunni, virðist eiga að mjólka heldur óhóflega heimildir varðandi útgáfumál Laxness í Bandaríkjunum árin 1947 og -48.

Eftir viðtal við framleiðendur kvikmyndarinnar í Kastljósi sl. miðvikudag, er ljóst, að aðstandendur myndarinnar eru óttalegir amatörar sem láta pólitíska rétthugsun samtímans, t.d. hatur í garð BNA, smita skoðanir sína á fortíðinni. Viðtalið minnti allt mjög á stuttmyndir samsæriskenningamanna um 9-11. Röksemdir eins og „menn tóku bara ekki eftir þessu hjá Halldóri Guðmundssyni" eru afar fyndnar. Halldór Guðmundsson og Hannes Hólmsteinn Gissurarson eru reyndar með allar upplýsingar um þetta tiltekna atriði sem nú á greinilega að blóðmjólka, þó svo að Halldór dragi ákveðnari niðurstöður af þeim en Hannes Hólmsteinn.

Meðal framleiðanda heimildamyndarinnar fyrir útlendinga um Laxness er Haukur Ingvarsson, M.A. í íslenskum bókmenntum, rithöfundur útvarpsmaður og náinn samstarfsmaður Egils Helgasonar á Kiljunni. Haukur virðist ekki gera sér grein fyrir nauðsyn heimildagagnrýni. Framleiðendurnir búa sér til nýjar reglur í því sambandi. Þeir segjast reyndar hafa kafað dýpra í heimildir en ákveðnir sagnfræðingar og bókmenntafræðingur, en nefna auðvitað ekki Hannes Hólmstein, sem er vitanlega alveg úti af sakramentinu hjá svona alvarlegum heimildakvikmyndaframleiðendum. En það sem þessir menn, sem búa til sér heimildamyndir fyrir útlendinga, hafa gert, er þeir hafa kafað dýpra í er samsærisheilann í sjálfum sér. Halldór Þorgeirsson, tengdasonur Laxness, annast einnig framleiðslu á þessari mynd. Gæðin og hlutleysið eru víst til staðar.

 

Eru menn í helgimyndagerð með tilheyrandi píslarvættalýsingum eða að gera heimildakvikmynd?

Ég efa það stórlega, að þessir kvikmyndagerðamenn segi útlendingunum, sem mynd þeirra er fyrst og fremst ætluð (þó það verði Íslendingar sem mest muni sjá hana), að Laxness reyndi að svíkja tekjur sínar í BNA undan skatti og gjaldeyrislögum á Íslandi. Fá útlendingarnir að vita að Laxness laug í bókum sínum um ferðir sínar til Berlínar árið 1936, eins og hér er upplýst? Það er upplýsingar sem vantar tilfinnanlega í bók Halldórs Guðmundssonar, og sem hann hefur ekki gert sér far um að betrumbæta í erlendum útgáfum á ævisögu sinni um Laxness.

 

Aðrar samtímaheimildir og sjálfumgleði Íslendinga

Varðandi William Cattell Trimble (1907-1996; Sjá meira um hann hér), sem er nú aðalheimildamaður um það "mannorðsdráp", sem aðstandendur heimildamyndarinnar velta sér upp úr, er hægt að upplýsa, að hann var mjög oft glannalegur í orðavali og gjarn á að lýsa yfir hlutum sem hann hafði enga innistæðu fyrir. Álit hans á Íslendingum var heldur ekki mikið eins og kemur fram í dagbók danska sendiherrans í Reykjavík í lok árs 1947:

„10/11 1947 Bill & Mary Trimble til Middag. Efter 9 Maaneders Virksomhed som Charge d'Affairs i Island er han "fed up" med Land og Folk. Deres Utaknemmelighed, Trakasserier og Upaalidelighed gaar ham aldeles paa Nerverne. Vi var enige om, at vi begge maa se at komme herfra, inden vi mister Evnen til at posere i Rollen som særlige "venner af Island". Ogsaa jeg er afgjort skuffet ved Arbejdet efter min Tilbagekomst fra USA og tvivler paa, at Island virkelig vil Venskab med Danmark. Vi har behandlet dem helt forkert, alt for hensynsfuldt under Unionstiden. Nu gør USA det samme. Men naar USA end ikke kan sætte det lille storhedsvanvittige Folk Stolen for Døren, er der vel ikke noget at sige til, at vi ikke kunde. ..."

C.A.C. Brun, sem þetta skrifaði, var reyndar Íslendingum mjög mikilvægur haukur í horni í lýðveldisbaráttu okkar og hafði meiri mætur á Íslendingum en fram kemur í þessu dagbókarbroti. Hann hafði hins vegar ekki miklar mætur á Bjarna Benediktssyni, einum Sjálfstæðismanna, og skrifaði t.d. um hann á norrænum utanríkisráðherrafundi í Kaupmannahöfn í janúar árið 1948:

„27/1 1948. Vi tog imod paa Bristol. Dagen igennem ordinært nordisk Udenrigsministermøde, Island inkluderet. Bjarni Benediktsson spiller, imidlertid som sædvanlig, en aldeles ynkelig Rolle..." 

Þessa mynd af Bjarna deildi C.A.C. Brun með Trimble, en þeir dýrkuðu Stefán Jóhann Stefánsson forsætisræðherra, en Bjarni var utanríkis- og dómsmálaráðherra 1947-49. Finnst mönnum það líklegt, að William C. Trimble hafi farið að eyðileggja mannorð Laxness í Bandaríkjunum fyrir stjórnmálamann á Íslandi, sem hann og aðrir diplómatar höfðu lítið álit á?

Halldór Guðmundsson hefur einnig tekið eftir þessum skoðunum erlendra landa á Íslandi (án þess að vitna í neinar heimildir), þar sem hann skrifar í bók sinni um Laxness, sem ég á aðeins á dönsku: „Det er endvidere interessant, at stormagternes udsendinge i Island var fuldstændigt enige på et punt: De var forbløffede over islændingense nationalisme og selvglæde og anså dem for mere eller mindre at leve i fortiden". 

Virðist því lítið hafa breyst, þegar maður heyrir um gerð sérstaklegrar heimildarkvikmyndar handa útlendingum um Laxness.

 

Laxness vex í augum sumra Íslendinga

Ég held að menn sé að mikla fyrir sér samböndum og mætti Bjarna Benediktssonar gagnvart bandarískum útsendurum á Íslandi, ef þeir ætla að hann hafi getað pantað 1 stk. eyðileggingu á mannorði skálds á Íslandi í salarkynnum Bandarískra ráðuneyta. Bjarni vildi koma sér niður á yfirlýstum kommúnista í skattamáli. Bjarna Ben var ekki hlýtt til sósíalista, sem hagaði sér reyndar eins og stórkapítalisti, keyrði um á amerískri drossíu,  mútaði mönnum til að fá bensín í miðri skömmtum og sveik undan skatti það sem hann hafði grætt af dollurum í BNA. Þetta var persónulegt uppgjör eins og allt er alltaf á Íslandi. Bækur Laxness hættu ekki að seljast út af upplýsingum sem enduðu í skattamáli á Íslandi.

Það eina sem þessir „heimildakvikmyndagerðamenn" hafa í höndunum um eyðileggingu á orðstír Laxness er athugasemd með hendi Trimble: „Athugið að orðstír Laxness myndi skaðast verulega, ef við komum því til  skila, að hann sé að reyna að komast undan tekjuskatti. Þar af leiðandi er mælt með frekari rannsókn á þeim höfundarlaunum, sem hann hefur væntanlega fengið fyrir Sjálfstætt fólk".

Björn Bjarnason

Athyglisvert er að minnast þess, eins og sonur Bjarna Ben gerir á gömlu bloggi sínu, að í bók Hannesar Hólmsteins Laxness er á bls. 397 er sagt frá því að á árinu 1975 fékk sonur meints ærubrjóts á Halldóri Kiljan Laxness það hlutverk sem embættismaður í forsætisráðuneytinu að ræða við Halldór Laxness um hvort hann vildi verða fulltrúi Íslands í Bandaríkjunum árið 1976 þegar minnst var 200 ára byltingarafmælis þeirra og flytja erindi um íslenskar bókmenntir. Hitti Björn Bjarnason Laxness í Gljúfrasteini 8. maí 1975 og tók hann erindinu vel. Þegar Björn Bjarnason hafði samband við Laxness i síma 29. október 1975 til að fá endanlegt svar hans: „Þá var komið annað hljóð í hann. Laxness taldi litlar líkur á því, að hann gæti farið vestur. Hann hefði verið kynntur vestra með útgáfunni á Sjálfstæðu fólki, sem hefði selst vel. Síðan hefði hann gleymst. Hann sæi sér ekki mikinn hag í því að ferðast um, þar sem enginn hefði áhuga á að lesa bækur hans. Öðru máli gegndi um lönd, þar sem hann ætti stóra lesendahópa. Fór Laxness hvergi," eins og Hannes Hólmsteinn skrifar og vitnar í frásagnir Björns Bjarnarsonar sem liggja fyrir í stjórnarráðsskjölum.

Niðurlag

Verum viss um að útlendingum verður ekki ætluð sú vitneskja í komandi mynd tengdasonar Laxness. Nei, fórnalambið Laxness, fórnarlamb vondra manna á Íslandi og BNA er sú mynd sem nú er talin réttust. Það er píslarsagan og samsæriskenningin sem á að selja.

Við þeim einkennilegu vinnubrögðum sem menn boða í heimildamynd um Laxness fyrir utanlandsmarkað er ekki mikið að gera. Mönnum erlendis mun örugglega þykja þetta mjög hlægilegt miðað við takmarkaða "frægð" Laxness, sem er nú sem áður mest á Íslandi - þrátt fyrir allt - nema að vera kynni í Þýskalandi, sem í ár heldur upp á Ísland á messunni í Frankfurðu. Laxness er hvergi  stærri en á Íslandi. Sala á ævisögu hans t.d. í Danmörku, sýnir ekki beint mikinn áhuga hjá honum hjá nánustu nágrönnum okkar. Þjóðverjar "digga" hann vegna meðfædds áhuga á öllu NORDISCH, Brünhildum og Heiðu í fjallakofanum, sem Salka Valka er ekkert annað en íslensk gerð af.

Laxness var maður en ekki guð. Því fyrr sem menn gera sér grein fyrir því, því betra. Þá hættir kannski þessi þjóðernisrembingslega helgisögugerð Íslendinga. Laxness var akkúrat enginn píslarvottur. Hann var útspekúleraður lífskúnstner, sem meistraði það að hylma yfir það sem miður fór í lífi sínu og matreiddi það vel í sjálfsævisögum, og laug þá stundum grimmt - eða gleymdi ýmsu eins og gerist. 

Þarnæsta Indiana Jones mynd gerist á Íslandi

 

Harrison Ford kemur í næstu viku til að kanna aðstöðu. Myndin á að gerast í Þjórsárdal og á Snæfellsnesi og mun veita fjölmörgum aðilum vinnu í einhvern tíma. Líklega verður kvikmyndin gerð í tengslum við ekta fornleifauppgröft, segir dr. Bjarni F. Einarsson fornleifafræðingur í viðtali við fréttastofu Reuters. Bjarni og Harrison Ford eru góðir vinir og drykkjufélagar. Jón Gnarr leikur sjálfan sig og Hitler.

Nei, fornleifagöbb eru leiðinleg, eins og menn hafa séð í dag á mbl.is og heyrt í útvarpinu.

Ekki þykir mér þó furðulegt að einmitt fornleifar skuli valdar af tveimur fjölmiðlum til að láta Íslendinga hlaupa apríl. Ég man eftir silfursjóði nokkrum frá Víkingaöld sem fannst óáfallinn í jörðu austur á landi, og í honum gripir sem sérfræðingar á Norðurlöndum sögðu vera frá nútíma. Það er aprílgabbi líkast hvernig íslenskir "sérfræðingar" hafa reynt að leyna því. En ég skil vanda fjölmiðla við val á aprílgabbi, þegar allt í stjórnmálunum er orðið að allsherjar plattenslageríi.

Þetta gabb um Landeyjahöfn er nú heldur lélegt og Dr. Kristín er alls ekki nógu trúverðug. Ég man eftir fréttum um bein grænlenskra kvenna sem áttu að hafa fundist á Skriðuklaustri og ýmsar aðrar „sannar" sögur, sem hefðu miklu fremur sómt sér sem aprílgabb, nema hvað að þær voru sannar þangað til fornleifafræðingurinn hafði tekið sönsum.

Hér og hér getið þið hins vegar lesið um miklu áhugaverðari leik sem hin nýja stofnun í skemmtanaiðnaðinum, Fornleifastofnun Ríkisins, hefur staðið í að undanförnu. Í einhverju vorhreingerningsæði í miðju efnahagshruninu sjússaði forstöðumaður stofnunarinnar saman áætlun upp á heilar 700.000.000 kreppukrónur (þið sjáið og lesið rétt: 700 millur) í framkvæmdir við fornleifarnar að Stöng í Þjórsárdal.  Þessari lygilegu upphæð komst hún að með hjálp nokkurra sérfræðinga sem ekki fæst gefið upp hverjir séu. Kristín, og sérfræðingarnir dularfullu, hripuðu saman fjárhagsáætlun á smá pappírsbleðil, sem þeim og lögmönnum þeirra  þykir engin ástæða til að ég, sem mest hef stundað fornleifarannsóknir á Stöng í Þjórsárdal, fái nokkurn tíma að sjá. Nú er dæmið hjá Úrskurðarnefnd Upplýsingamála, sem er komin langt yfir skilafrest. Mig langar auðvitað að vita, hvort eitthvað af þessum mörgu milljónum hafi verið hugsaðar handa mér.

Fornleifar í Landeyjahöfn

Geimveran

In a cinema near you

Jón goes to the movies

Nú er komið í ljós að Jón Gerald Sullenberger hefur margt meira en fjármálavit til að bera. Þarna hefur greinilega farið frægur Hollywood producer i glatkistuna. Nýjasta myndband hans, Glitnir í höndum Stoða, eða Sweet Revenge I, telst til hryllingsmynda, nánar tiltekið finance horror geirans. Lýsingin mætti hafa verið betri, en allir leikararnir fengu að þessu sinni vel greitt fyrir ómakið. Ég bíð óþreyjufullur eftir framhaldinu á þessu listaverki Jóns, sem vísir.is og DV.is greina frá.

 

 

Ekki undrar það mig að Jón Sulllenberger sé margt til lista lagt. Þetta gengur oft í ættir. Ég man vel eftir afa hans, sem ég tel víst að hann hafi þó aldrei hitt.  Hann hét Gunnar (d. 1990) og bjó á Hringbrautinni í Reykjavík. Hann bjó í sama húsi og afi minni og amma. Þetta var ágætis maður, nema þegar hann drakk. Þá gekk ekki svo lítið á. Gunnar var fátækur maður, sem vann á Eyrinni, en var ýmislegt annað til lista lagt. Hann var menntaður járnsmiður og var líka mjög músíkalskur og spilaði oft slagara á slaghörpu/orgel sem hann átti. Ungur vildi hann verða músíkkant en komst  oft í kast við lögin og framdi fjölda innbrota sem hann var dæmdur fyrir árið 1946. Á 4. áratug aldarinn gerðist hann laumufarþegi á einu skipi Eimskipa og komst til Leith á Skotlandi með manni sem síðar varð frægur söngvari. Síðar, 1934, laumaðist Gunnar með öðrum félaga til Kaupmannahafnar, þar sem þeir fengu þó ekki að ganga á land. Fjöldkylda hans borgaði fargjaldið fyrir hann (100 krónur), svo hann gæti komist heim og tekið út dóm sinn fyrir innbrot, m.a. hjá Kommúnistafélaginu. Gunnar var aldrei ánægður með hlutskipti sitt í lífinu og þegar hann var drukkinn sagði hann gjarnan mönnum frá því, að hann væri sonur sýslumanns nokkurs í Vestmannaeyjum. Það var dagsatt. Sýslumaðurinn var einnig Alþingismaður um tíma og gæslumaður Landsbankans í níu daga árið 1909. Síðar á ævinni vann langafi Jóns í Fjármálaráðuneytinu. Hann varð allra manna elstur. 

Þetta var nú bara ættfræðiútúrdúr um ættir Jóns Geralds, ef einhverjir myndu gera heimildamynd um ættgarð hans og afrek. Upphaflega uppgötvaði ég skyldleika Jóns við afann, þegar ég sá myndir á Jóni í fyrsta sinn. Hann er eiginlega næstum því eins og afinn

Áðurnefnd stuttmynd Jóns er vissulega alveg ágæt. Hún sýnir okkur, hvítt á svörtu, að menn kunnu sér ekki hóf í neinu í þessu útrásarævintýri. Mér þykir nú samt enn betra atriði Fóstbræðra um vandann í bankanum. Ég er á því að Indriði í atriðinu hafi haft rétt fyrir sér. Hann hefur líklega lesið vefsíðu Jóns

ICELAND - Þegar Íslendingar urðu til þess að bandaríski kvikmyndaiðnaðurinn var ritskoðaður

 

Fyrr á árinu skrifaði ég um hve illir Íslendingar gátu oft orðið, og verða enn,  þegar að mannorði þeirra og menningu er vegið á erlendri grundu. Þá sagði ég frá "albínóum" í Þýskalandi á fjórða tug síðustu aldar, sem þóttust vera Íslendingar, og fóru slíkir loddarar fyrir brjóstið á íslenskum lækni sem þá var búsettur í Þýskalandi. Íslendingar eru ekki albínóar, bara dálítið fölir.

Árið 1942 kom á markaðinn bandaríska kvikmyndin Iceland, sem fjallar um ástir íslenskrar stúlku og bandarísks hermanns. Myndin er listskautamynd með norskættuðu skautadrottningunni Sonju Henie og hjartaknúsaranum John Payne í aðalhlutverkunum.  Þetta var víst ósköp ómerkileg Hollywood klisja

Morgunblaðið greindi fljótlega frá þessari kvikmynd vegna þess að hinn voldugi kvikmyndagagnrýnandi við New York Times, Bosley Crowther (1905-89), fór ekki mjög lofsamlegum orðum um innihald myndarinnar og þótti hún til þess fallin að skapa Bandaríkjunum óvildarmenn og skemma vináttu á milli þjóða. Gangrýnandi The Washington Post tók í sama streng.

Yfirvöld á Íslandi höfðu strax samband við sendifulltrúa sinn í Washington, sem hefur líklega brugðið sér strax í bíó og orðið fyrir smá áfalli þegar hann sá Iceland. Myndinni var mótmælt harðlega af sendiherranum, Thor Thors. Morgunblaðið greinir frá því 18. desember 1942 og segir að fyrir óskir sendiherrans hafi nafni myndarinnar verið breytt og það sem í henni var, og sem tengdist Íslandi, hefði verið fjarlægt. 

Í ársbyrjun 1943 er greint frá því, að vegna þessarar kvikmyndar og annarrar, "A Yank at Eton", hafi bandarísk yfirvöld krafist þess að lesa yfir handrit allra kvikmynda bandaríska kvikmyndaiðnaðarins áður en þær fóru í framleiðslu -  Mótmæli smáþjóðar sem ekki einu sinni hafði séð kvikmyndina Iceland, olli því að ritskoðun hófst í kvikmyndaiðnaðinum í Bandaríkjunum á stríðsárunum. Það þykir mér nokkuð merkilegur áfangi í íslenskri sögu. Mér er í því sambandi hugsað til nokkurra Múhameðsteikninga sem teiknaðar voru í Danmörku nýlega.

Kvikmyndin Iceland fékk eftir sýningar í Bandaríkjunum nýtt nafn, Katina, en það nafn virðist ekki hafa fest sig í sessi, því myndin var t.d. sýnd á Stöð 2 fyrir 20 árum síðan undir nafninu "Iceland". Myndin var einnig sýnd með því nafni í Reykjavík árið 1944 og virðast mótmælin ekki hafa ekki verið eins sterk þá og 1942.

 

Þórður Albertsson (1900-72), fiskútflutningserindreki, sem árið 1942 var umboðsmaður Lýssissambands Íslenskra Botnvörpunga í New York, skrifaði Morgunblaðinu og lýsti kvikmyndinni. Læt ég lýsingu hans nægja:

Hjer hefur myndin fengið frekar slæma blaðadóm. Finst flestum sem efni myndarinnar sje ákaflega lítilfjörlegt og illa samið, en að það sjeu náttúrulega skautasýningar Sonju Henie, sem eigi og muni draga fólk að myndinni. Er það einkum stórblaðið "New York Times" (15. Október), sem tekur málstað Íslendinga. Skal jeg nú skýra frá, hvernig myndin kemur mjer, sem Íslending, fyrir sjónir. Það er þá fyrst, að þessi íslenska fjölskylda, foreldrar Katinu (Sonju), sem reka kaffistofu í Reykjavík og sjást mikið gengum alla myndina, eiga ekkert sameiginlegt með íslenskri fjölskyldu, heldur koma fyrir og leika sem væru leikararnir að sýna fjölskyldulíf t.d. í Palestínu, en það tekst ágætlega og er alveg "ekta" (jeg hef sjálfur verið í landinu helga). Undirlægjuháttur, peningaágirnd, níska, og alls konar fleðulæti með viðeigandi (óíslensku) handapati er það, sem einkennir þessa íslensku fjölskyldu. [Leturbreikkun blogghöfundar] Annað sjest ekki af Íslendingum í myndinni, nema sjálfur unnusti Katinu, og ísl. síldargrósseri og sonur hans. Er síldarkaupmaðurinn mjög ólíkur Íslendingi, og sonurinn svona góðlátlegur idíjót. En það er unnusti Katinu, sem er látinn heita Sven Sverdrup (og ætti því vitanlega að vera Svíi), sem kórónar allt í að gera okkur Íslendinga auvirðilega. Og, eins og ameríski blaðamaðurinn segir, myndi ekki ná í neina stelpu, hvað þá heldur skautadrottninguna Sonju Henie. Er hann látinn sitja eins og hálfbjáni og naga á sjer neglurnar, meðan að mótstöðumaðurinn tekur af honum stelpuna.

Í myndinni er þessi prestur, sem er látinn heita "Herrn Tegler"[Herr Sigvis Tegnar] og ætti því að vera þýskur, látinn ganga um á veitingahúsunum. Ef hann sjer Ameríkana með ísl. stúlku, gefur hann þeim nafnspjald sitt í auglýsingarskyni fyrir "giftingastofnun" sína. Hann er hinn fleðulegasti og sýnir áreiðanlega einhverja manntegund, sem búa sunnar á hnettinum en Íslendingar. Þegar hann er búinn að gifta þau Katinu og Ameríkanann, segir hann: "Tillykke og mange Börn" og bætir við á ensku: Það þýðir "Good luck and many children"

Aðrir Íslendingar sjást ekki í myndinni, nema skautafólk, sem fer í norska þjóðbúninga og dansar hálf-færeyska dansa á "Ólafsvökunni", en "innfæddir" hljófæraleikarar eru klæddir eins og svissneskir fjallgöngumenn. Tvisvar er talað um Eskimóa í myndinni. Í seinna skiptið segir ameríski hermaðurinn: "Fáðu Eskimóunum aftur skautana sína".

Ekkert sjest af bænum Reykjavík, engar götur aðeins skautahöllin, og þetta hótel Jorg, þar sem mjög fjölmenn og skrautleg hljómsveit leikur, og salirnir og dansgólfið er rúmgott og hið fegursta.

Það sem mjer finnst einna leiðinlegast við myndina er, að öll ísl. fjölskyldan og t.d. presturinn tala með greinilegum þýskum blæ, og er þetta augsjáanlega viljandi gert, því oft heyrir maður slíkt í myndum, þegar leika þarf þýska nasista. .....

Þó er skylt að geta þess, að kaffistofa sú, sem foreldrar Katinu reka í Reykjavík, er miklu snyrtilegri að öllu leyti en slíkar stofur heima. Það er satt að segja til háborinnar skammar, hvað slíkar stofur heima eru sóðalegar, að jeg tali ekki um þessar "holur", sem risið hafa upp með ástandinu. Það væri sannarlega meiri þörf á eftirliti, og að loka einhverjum af þeim, annars gæti verið að næsta Íslandsmynd sýndi eina slíka, eins og þær eru í raun og veru, og þá fyrst væri ástæða til umkvörtunar.

Eggert Þór Bernharðsson sagnfræðingur, sem skrifaði um Iceland í Sagnir 13 árið 1992 kemst að eftirfarandi niðurstöðu: "Hins vegar virðast Íslendingar hafa tekið ótrúlega alvarlega áhrifin sem ein kvikmynd gat hugsanlega haft á viðhorf heimsbyggðarinnar til þeirra. Kannski helgaðist það af því hversu mótandi áhrif kvikmyndir höfðu á hugarheim þeirra sjálfra".

Þessi niðurstaða Eggerts stenst varla, þar sem Íslendingar höfðu ekki einu sinni séð kvikmyndina, þegar þeir fóru hamförum út af henni síðla árs 1942. Ef tekið er mið af lýsingu Íslendings í New York, sem sá myndina og sagði frá henni, fór mest fyrir brjóstið á honum að Íslendingar voru ýktir eins og einhverjir íbúar "Palestínu" sem töluðu með þýskum hreim. Það særði greinilega mest að Íslendingar yrðu að einhverjum fígúrum sem Bandaríkin börðust við, (þjóðverjum), og Þjóðverjar hötuðu, (gyðingum), og jafnvel að Eskimóum. Því sumir íslendingar höfðu lítið álit á nasistum meðan aðrir voru ekki minni gyðingahatarar en gekk og gerðist í Evrópu og BNA á þessum tíma.

En kannski var bjöguð landlýsing Iceland ekki svo fjarri lagi eftir alt. Í merkisgrein eftir Eggert Þór má lesa að ástandið varð nokkuð slæmt, að minnsta kosti ekki dans á skautum fyrir alla.

Skautað lágum faldi í Reykjavík, Iceland

 

Trúarfasisti, Hallelúja!

Í gær komst ég í tölu trúarfasista. Ævar Rafns Kjartansson dæmir mig og aðra og skrifaði:

"Það er aumt þegar þið trúarfasistarnir verjið gerðir gyðinga sem hafa verið úthrópaðar af öllum hinum siðmenntaða heimi en verndarvængur Bandaríkjanna  heldur enn á floti. Enda stærsti kaupandi vopna frá þeim auk þess sem bandarískum fjölmiðlum og afþreyingariðnaði er að mestu stýrt  af gyðingum sem vilja ekki flytja til Ísrael en kaupa sitt aflátsbréf með stuðningi."

Þessi orð Ævar Rafns sýnir að sjálfsögðu hvað hann er sjálfur. Hann dæmir sig best sjálfur, eins og aðrir stuðningsmenn hryðjuverka og öfgastefnu.

Þessi Stóri Dómur Ævars féll vegna þess að ég hef dregið heilbrigðið í tillögu Vinstri Grænna um að vilja stjórnmálasamband við Hamas í efa. Þá ritaði Ævar um barnamorð Ísraelsmanna. Það er mjög algeng athugasemd hjá þeim sem skilja Hamas, sem þó oftast gleyma því að blessuð börnin tína lífi sínu vegna þess að þeim er beitt sem vopnum í eldlínunni. Vinir Hamas vilja helst ekki heyra um börnin sem vinir þeirra myrða. Tilfinningataugin í Ævari er ekki eins fín þegar honum eru sýnd börn saklausra Ísraelsmanna, gyðinga, sem verða fyrir "frelsisbaráttu" Palestínumanna, múslima, sem Ævar og hans líkir segjast skilja. Börn Palestínumanna sem myrða og deyja í stríðinu eru frelsishetjur, en börn gyðinga eru augljóslega fórnarlömb frelsisbaráttu sem er skilin og studd af Ævari og hans félögum á Íslandi.

Hvers konar fasisti er svo Ævar Rafn, ef við hin erum trúarfasistar? Kannski auðtrúa fasisti? Veltið því fyrir ykkur, og svo getur Ævar horfst í augu við börnin sem uppáhaldsfrelsisbaráttan hans hefur myrt. Ætli hann skilji það sem gerst hefur og geti skammast sín?:

Um Bastarða, Guldbrandsen og Giversen

Margt er hægt að sópa undir gólfteppið.  En það getur reynst erfitt að leyna því, að það hefur lengi geisað stríð í Afganistan. 

 

Danska ríkissjónvarpið, stöðin DR1, sýndi nýverið heimildamynd, Den Hemmelige Krig, þar sem haldið var fram að danskir hermenn í Afganistan hefðu á árunum 2001-2, á skjön við reglur og sáttmála, afhent fanga til Bandaríkjahers, sem svo hefði pyntað þá. Við frumsýningu myndarinnar var Enhedslisten (flokkur aflóga erkisósíalista) tilbúinn með herferð gegn dönsku ríkisstjórninni, þar sem þessar ásakanir gegn danska hernum átti greinilega að nota til að steypa núverandi ríkisstjórn af stóli.

En nú virðist kvikmynd Christofers Guldbrandsens og Nils Giversens því miður vera meingölluð og í ljós er komið, að Enhedslisten og DR, danska Ríkissjónvarpið, virðast hafa haft samvinnu. “Leikstjórar” myndarinnar, Guldbrandsen og Giversen notuðu Enhedslisten til að setja fram spurningar til forsætisráðherrans, Anders Fogh Rasmussens, um meðhöndlun Bandaríkjamanna á stríðsföngum, er myndin var frumsýnd. Það hefur einnig sýnt sig, að vitnisburður aðalvitnisins í myndinni, bandaríska yfirheyrsluforingjans Chris Hogans, hefur verið klipptur og skorinn. Til dæmis hefur Guldbrandsen & Giversen/DR klippt út orð Hogans um, að aldrei hefðu farið fram hrottalegar yfirheyrslur í fangabúðunum, þar sem fangar Dana voru afhentir Bandaríkjaher. Margt bendir einnig til þess að Hogan sé ekki alveg nógu trúverðugt vitni til að að byggja á við gerð heimildakvikmyndar.

Gagnrýninni rignir nú yfir DR, sem hefur látið Guldbrandsen og Giversen sjálfa rannsaka og skýra framleiðslu sína. Það er ekki minnst góðri blaðamennsku Nyhedsavisen (sem er í eigu Íslendinga) að þakka, að flett hefur verið ofan af þessum einkennilegu vinnubrögðum, þar sem gripið var til loddaraaðferða til að búa til “fréttaskúp”. Guldbrandsen og Giversen vilja ekkert tjá sig um málið við fjölmiðla, en hér er hægt að lesa um málið út frá sjónarhorni framleiðenda myndarinnar.

II Af Naser

Danski þingmaðurinn Naser Khader, sem er Palestínumaður, kvartar sáran yfir kvikmyndafélagi, sem hefur búið til heimildamynd um hann á fölskum forsendum. Þegar Khader varð ljóst, að fyrirtækið Bastard-film væri að gera mynd um hann og litla múslimaprestinn Muhammed Akkari, sem sigldi undir fölsku flaggi í Múhameð teikningamálinu í fyrra, vildi Khader ekki vera með í myndinn lengur.  Naser Khader, sem er talsmaður hófsamra múslima í Danmörku, hótar nú lögbanni á myndina, ef ekki verður við hætt við hana. Hann vill ekki vera með í mynd, sem gefur prestinum Akkari ókeypis auglýsingu. Þar að auki sagði Bastard Film Khader rangt frá í upphafi um, hverjir myndu vera með í myndinnu. Þá var Akkari ekki nefndur á nafn. Khader myndi ég gjarna kjósa, hefði ég kosningarrétt í Danmörku og væri hann ekki í þeim skrítna pólitíska samtíningi fólks, sem kallar sig Radikale Venstre (og sem mest líkist Samfylkingunni á Íslandi, að henni ólastaðri). Heimildakvikmyndagerðamennirnir hjá Bastarði hafa að sjálfsögðu dregið dár að Naser Khader. Þeir reka fyrirtæki sem greinilega ber nafn með rentu.

III  Af Vilhjálmi Erni

Og þegar ég er nú að, get ég nefnd dæmi af sjálfum mér og viðskiptum mínum við þessa undirstétt heimildakvikmyndagerðamanna. Við útkomu bókar minnar, Medaljens Bagside (2005), hafði fyrrnefnd stofnun, DR, samband við mig. Þeir vildu ólmir búa til útvarpsþátt og sjónvarpsviðtal, og hugsanlega heimildakvikmynd. Ég tók auðvitað vel í það og notaði u.þ.b. viku af tíma mínum til að fóðra blaðamennina með upplýsingum og myndum og setja þá í samband við fólk út um allan heim. Ég fór í útvarpsviðtal og mér var tilkynnt að ég yrði kallaður í sjónvarpsviðtal fljótlega. Áður en ég vissi hvaðan á mig stóð verðrið, fór í loftið útvarpsþáttur, þar sem smábitar af því sem ég hafði sagt var kíttað inn á milli viðtals við mann, sem aldrei hafði verið nefndur við mig, son eins af þeim embættismönnum, sem stóð í því að reka flóttamenn úr landi á árunum 1940-43. Þessi maður kemur bók minni ekkert við. Ég dauðkenndi í brjósti um manninn, sem auðvitað hafði aldrei heyrt um gjörninga föður síns, sem ekki koma honum neitt við, nema að maður trúi á erfðasyndina. Mér þótti þetta einkennileg blaðamennska og mér var svo síðar núið um nasir, að ég væri á eftir afkomendum embættismannanna í bók minni.

Eitt sunnudagskvöldið kom svo sjónvarpsfrétt í langa fréttatíma DR, sem þá bar nafnið Søndagsavisen. Þar var notað mikið af því sem ég hafði ausið í blaðamannin, sem var hinn eini og sanni Nils Giversen (sami maður, sem nú hefur verið staðinn að slælegu verki í Afganistan myndinni) og kollega hans. Einnig var talað við merka fræðikonu, sem hefur att kappi við mig, og sem áður hafði lýst því yfir að niðurstöður mínar væru hæpnar. Viti menn, nú var hún orðin alveg sammála mér, svo halda mætti að hún hefði verið að segja frá einhverju sem hún hafði sjál skrifað. Svo var bókin mín sýnd, en það gleymdist að nefna að hún væri eftir mig. Bókin fékk ekki meiri umfjöllun í bili hjá DR. Síðan þá hef ég ekkert frekar heyrt af áformum um heimildamynd um bók mína. Giversen hefur líkleagast verið upptekinn við að grafa upp skít og “skúp” í Afganistan.

 

San Demon og fjósið

Þennan púka tókst Margit Sandemo á við á Stöng, en tókst ekki að kveða hann niður. Nú er hann kominn með blogg á Mbl. og vinsældirnar aukast líkt og hjá Sandemo. Leyndarmálið er kynlíf (sjá færsluna á undan)

Á eftir er heimildakvikmynd í Ríkissjónvarpinu um norska súpermetsöluhöfundinn Margit Sandemo. Ég get ekki séð þáttinn í sjónvarpinu mínu, en ég get hins vegar sagt sögu af Margit Sandemo. Ég hitti þessa merku konu fyrir 21 ári að Stöng í Þjórsárdal, þar sem ég var að grafa upp rúst kirkju frá 11.-12. öld og tilheyrandi grafir ábúenda á staðnum, sem höfðu verið tæmdar (fluttar) eftir eldgos í Heklu árið 1104 (sjá nánar um það hér). Sandemo kom þarna með íslenskum fararstjóra á miklum trukk, alveg upp í hlað. Frú Sandemo sneri honum um fingur sér og skipaði honum mikið fyrir. Fjótlega féll konan í eins konar trans og gekk kringum holuna okkar eins og hún væri að leita einhvers. Ég spurði bílstjórann, hvort hún þyrfti á læknishjálp að halda. Hann svaraði með lotningu, en hvíslaði eins og hann vildi ekki trufla Sandemo, að “hún fyndi fyrir tilvist ungrar konu, sem hefði orðið undir hrauninu í gosinu og dáið í skálanum á Stöng”. Ég hvíslaði til baka, að enginn hefði orðið undir hrauni á staðnum. Ég kunni engin deili á Sandemo, og vissi ekkert um vinsældir hennar á Íslandi þegar þetta gerðist. Sandemo hélt áfram og vappaði alveg fram á brún uppgraftrarins. Skyndilega hrein hún á nær óskiljanlegri norsku nærri 4 metrum yfir hausamótunum á mér: “Det er et fjøs, det er et fjøs, du står i, et fjøs unge mand”.  Ég svaraði um hæl á heimatilbúinni, sönglandi norsku: “Nej, det ein kirkje og du står oven på de døde”, og svo glotti ég stríðnislega.

Sandemo gaf mér illt augnaráð og hélt áfram sálarannsóknum sínum, eins og ekkert hefði í skorist. Bílstjórinn hennar trúði henni frekar en mér og taldi það af og frá að við hefðum fundið kirkju, þar sem greinilega hafði verið fjós.

Skarinn

 

Takið eftir vaffinu - V for Victory!

Danir eru harla ánægðir með að kvikmyndaleikstjórinn Susanne Bier hafi verið tilnefnd til Óskarsverðlauna. Kvikmyndina “Efter Bryllupet”, sem til greina kemur sem besta mynd erlends kvikvmyndagerðarmanns, hef ég því miður ekki séð. En ég hef hins vegar séð flestar fyrri kvikmyndir Bier og mér þykir hún þess leg á myndinni hér að ofan, að hún vinni að minnsta kosti einn Skara. Hljómsveitin Sigur Rós spilar músík í myndinni og er það ekki lakara.

Takið eftir vaffinu, sem myndast hefur yfir fallega, græna kjólnum hennar Susanne. Ég tel mig sjá “V for Victory!”  Ég vona þó að ég hafi ekki farið fram úr leyfilegum velsæmismörkum hér á Mbl. blogginu. Svona myndir þykja hæfar í dönskum kirkjum.  Við Norðurlandaþjóðirnar verðum að halda með Susanne og minnast á hana í kvöldbænum okkar, svo hún fái Skara.