Margt varð ekki birt

 

Í nýrri bók Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar um íslenska komma er sannleikurinn greinilega sumum svo sár, að aldnir Stalínistar og þar að auki einhver sögulaus rumpulýður á Eyjunni grefur nú síðustu skotgrafirnar til að fara á Hannesarveiðar, sem þykir víst hið besta sport meðal ákveðins hóps á Íslandi.

Tilsvör og athugasemdir á Eyjunni, sem ekki ber að taka alvarlegar en þá veitu sem birtir þær, benda til þess að til sé fólk á Íslandi sem aðhyllist ritskoðun og -bann. Ekki ólíku því sem menn beittu hér áður fyrr til að vernda ímynd Morðsovétsins, þangað  sem þeirra sóttu nám sitt og fjárframlög til menningarmála, meðan milljónir manna voru myrtar Austantjalds vegna skoðana sinna, uppruna eða bara útlits.  

Ekkja Sigfúsar Daðasonar fann sér tilefni til að skrifa skammargrein í Fréttablaðið eftir að hafa gluggað í lokaorð nýrrar bókar Hannesar í bókabúð í Reykjavík. Gæti verið að hún hafi ekki þekkt mann sinn (sem hún giftist árið 1983) eins vel og hún hélt? Í dag bendir Hannes henni í Fréttablaðinu á misminni hennar. Guðný Jónsdóttir hefur kannski rutt sannleikanum til hliðar eftir að draumsýn þeirra hjóna hrundi og óþefurinn í fyrirheitna landinu varð öllum lýðum ljós?

Það var nefnilega maðurinn hennar, hinn siðfágaði frankófíll Sigfús Daðason, sem árið 1961 gagnrýndi opinberlega flóttamanninn Tibor Merlay, sem hingað kom til að segja frá kúgun kommúnista í Ungverjalandi. Sigfús hafnaði árið 1963 ritgerðum Arnórs Hannibalssonar í Tímarit Máls og menningar um kúgun kommúnista í Ráðstjórnarríkjunum og þjónkun íslenskra kommúnista við Kremlverja. Árið 1963 neitaði Sigfús Daðason að tjá sig opinberlega um uppgjör Halldórs K. Laxness við kommúnismann í Skáldatíma, þótt Morgunblaðið leitaði eftir því. Það var Sigfús, sem hamaðist gegn Doktor Zhivagó, eins og flestir Harðlínukremlverjar á vesturlöndum gerðu skipulega. Svo mikil var hin andlega kúgun og siðferðileg slagsíða, að Sigfús Daðason fékk ekki einu sinni  birta gagnrýna grein eftir sjálfan sig í tímariti Máls og Menningar, sem hann ritstýrði. Í dag liggur handaritið á Landsbóksafninu merkt af höfundi sjálfum sem „varð ekki birt". Greinin varð ekki birt frekar en annar sannsleikur um ógnarstjórn Sovétríkjanna og mannfyrirlitningu.

Sigfúsi lýstu margir að honum látnum sem siðfáguðum frankófíl sem bruggaði espresso úr Kaaber kaffi, einhvers konar heimsborgara í fjötrum lágkúru lands síns. Ég man sjálfur aðeins eftir honum sem geðvondum manni í strætisvagni sem sussaði á börn. Við sem ferðuðumst með þessum heimsborgara í níunni eða þristinum veðjuðum á hvort hann myndi fara að reykja inni í vagninum eða ekki, því hann hafði ávallt sett sígarettuna í munninn áður en vagninn kom að stoppistöð hans, nærri þar sem hann bjó í „öreigablokk" í Hvassaleitinu. Hann kveikti iðulega á rettunni á tröppum vagnsins. Seinna las maður ljóð hans í MH og sá að maðurinn með gulu reykingafingurna var merkilegt skáld.  

Með bók Hannesar vitum við hins vegar betur, hvað var oft bak við ytra lag og búning íslenskra  menningarvita og hve margt „varð ekki birt": Það er miður falleg saga, sem fyrir suma er erfitt að minnast. Hannes Hólmsteinn hefur unnið stórverk um vondu minningarnar, sem svo margir vildu gleyma. Það er góð sagnfræði og nauðsynleg!

Fornleifavernd Ríkisins In Memoriam

   

Um þessar mundir er Fornleifavernd Ríkisins 10 vetra. Þess vegna býður Kristín Sigurðardóttir forstöðumaður mér og öllum öðrum í afmælisráðstefnu á Hótel Sögu næstkomandi föstudag 18. nóvember frá klukkan 13 til 17. Frá mínu bæjardyrum séð er þessi stofnun afar þreytt bikkja, sem aldrei tókst það sem henni var ætlað. Þess vegna skrifa ég hér minningarorð fyrir stofnunina um leið og ég óska Fornleifaverndinni til hamingju með að hafa lifa svo lengi, þrátt fyrir allt. Sérstaklega þrátt fyrir yfirmanninn.

Hvernig Krístínu H. Sigurðardóttur forstöðumanni Fornleifaverndar hefur tekist að túlka þjóðminjalög á þá vegu, að hægt sé að fá leyfi hjá henni persónulega til að reisa ævintýrabyggingu ofan á friðaðri rúst í Skálholti, er í sjálfu sér afrek, sem gaman væri að fá að vita meira um áður en Fornleifavernd Ríkisins fer undir græna torfu í fyrirhuguðum breytingum á forminjavörslunni árið 2013.

Forstöðumaðurinn stakk nýlega upp á því í heljarins draumóraæði, að viðhald og viðgerð rústanna á Stöng í Þjórsárdal myndu kosta 700.000.000. 700 millur, þið lesið rétt. Ég hef lýst því hvernig það ævintýri varð til og hvernig það reyndist vera hjóm og húmbúkk þegar farið var að spyrjast fyrir um veruleikann. Sjá hér, hér og hér.

Tillaga um 700.000.000 kr. aðgerðir á Stöng í Þjórsárdal er afrek í sjálfu sér þrátt fyrir fjársveltið sem forstöðumaðurinn hefur kvartað yfir í blaðagreinum og í útvarpi, ef tekið er tillit til þess að forstöðumaðurinn finnur ekki nein almennileg gögn um hvernig hún komst að þeirri ævintýraupphæð. Líkast til er leyfi til byggingar Þorláksbúðar á friðuðum minjum afleiðing þess að starfsmenn Fornleifaverndar hímdu í aðgerðarleysi og svelti meðan lög sem þeir eiga að fylgja voru hunsuð og ómerk gerð af forstöðumanninum.  

Kristín H. Sigurðardóttir býður á afmælinu til fundar í salnum „Yale" á Hótel Sögu nú á föstudag, þar sem hún "horfir fram á veginn" og kveinkar sér örugglega yfir fjárleysinu. Réttast væri hins vegar fyrir Kristínu að segja þeim sem koma á fundinn hvernig í ósköpunum hún gengur þannig frá hnútum að hægt er að reisa ævintýrakofa ofan á friðuðum fornleifum í trássi við þjóðminjalög. Hefur Kristín völd til að gráðbeygja lögin eftir duttlungum sínum og þeirra sem telja það nauðsynlegt að reisa það sem fyrir löngu er eru orðnar jarðlægar minjar? Störf slíkra fornleifaverndar líkjast mest því sem við könnumst við í Þýskalandi kommúnismans og sér í lagi nasismans. Það heillar víst alltaf ákveðnar manngerðir.

Fornleifur leitar að 8-10 ára stúlkubörnum í kjól

Það eitt væri vitanlega nóg til að stimpla þann gamla gaur sem perra og níðing.

En leyfið mér nú að útskýra, þú dómharða þjóð. Stúlkur þær, sem Fornleifur leitar að, eru væntanlega nú komnar vel yfir áttrætt, ef þær eru á lífi. Fornleifur hefur aðeins áhuga á gömlum hlutum og apparötum.

Ég veit eiginlega ekki hvernig ég á að orða þetta, því nú eru einhverjir farnir að sjá eitthvað dónalegt í því líka, duldar minningar eða eitthvað þvíumlíkt. Gott að Fornleifur er ekki á Twitter eða Fésbók.

Ef einhver getur gefið upplýsingar um þær stúlkur sem Fornleifur er að leita að, þá lesið þetta og hafið samband við Fornleif.

Huang litli étur allt

 

Er svo komið, að sendiherrar Íslands þurfi að leika skækjur fyrir hvað sem er? Það virðist vera tilfellið með Kristínu Árnadóttur, sendiherra Íslands í Kína. Hún segir að Huang Nubo sé einstakur: „Hann sjái tækifæri á stöðum sem aðrir geri ekki". Þá sé Huang mikill náttúruunnandi". Er þessi Stína bara einföld, eða eru hún, eins og allt of margar konur í stjórnunarstörfum á Íslandi, ekki hæf. Þetta er sama konan sem stýrði pönnukökubakstri Ingibjargar Sólrúnar í New York, er Ingibjörg blessuð hafði þann draum heitastan að komast í Öryggisráð SÞ. Það voru dýrar pönnukökur.

Nú bakar Kristín Árnadóttir spádómskökur fyrir Huang Nubo. Stínu líkar að sjálfsögðu voða vel við Huang því hún matar krókinn í 130.000.000 kr. sjóð sem hún var sett yfir af ljóðskáldiinu Huang. Sjóðnum er ætlað að kynna íslenska ljóðlist í Kína, sem mér er sagt að sé vart meira virði á Íslandi en 10 milljónir. Ég er farinn að yrkja á kínversku undir skáldanafninu Ho La. Þessi vísa kostar t.d. 14 milljónir:

Kǒu kě de rén Grímsstaðir

Dà dàhēng Huang Nubo,

Jùtóu Nubo

shuo Shui, Shui, Shui,

1.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000 Ping Shui

Bingdao shui,  

Báichī Bingdao shui

Yǔ shuǐ chī gǒu shǐ

                            14.000.000.,- (-VAT)

Ég hef áður skrifað um Huang Nubo og langar að minna á eftirfarandi sem ritað hefur verið um fyrirtæki hans: 

"Many of China's most famous tourist sites are managed by politically-connected business like Beijing Zhongdian Investment Corp, which earned by more than $600 million in 2006 running sites such as Hongchun in Anhui Province and Zhongdian near Tibet in Yunnan. The company is notorious for cheating villagers whose land is developed for tourism and giving them very little of the hefty admission fees they charge tourists. The sites themselves are often developing in a way that is ugly and not culturally sensitive. Beijing Zhondian is controlled by Huang Nubo, a former Communist Party Propaganda department section chief. He is said to worth over $500 million."

Já, Huang er ekki beint ljóðelskur, náttúruelskandi mannvinur þegar hann arðrænir landa sína.

Vítin eru til að varast þau. Huang er alræmdur fyrir að svindla á landsbyggðarfólki og þorpurum, og svo virðist sem honum hafi heldur betur tekist að snúa nokkrum slíkum á Íslandi um litla fingur sér.

Í áróðursráðuneytinu ruddi Huang fljótt mögulegum samkeppnisaðilum sínum úr vegi

Huang Nubo kveðst bjartsýnn

Halldór sem forseta

 

Tillaga um forsetaframbjóðanda

Ég leyfi mér að stinga upp á Halldóri Guðmundssyni sem forsetaframbjóðanda. Þetta er algjör geðþóttaákvörðun hjá mér, tekin að Halldóri óspurðum. Ég veit ekki einu sinni hvort Ólafur Ragnar býður sig fram, en ef svo er, setjum við bara Halldór á ís í fjögur ár.

Ef Ólafur Ragnar ætlar hins vegar að setjast í helgan stein með Mússu sinni uppi í Mosfellsbæ, þá sé ég góðan mann í Halldóri. Vissulega er Halldór rauður undir uggum, en stjórnmálamaður er hann ekki og það væri kannski gott að fá dálitla tilbreytingu.

Mér sýnist að Halldóri sé mikið að þakka það álit sem menn hafa á Íslandi í hinum þýskumælandi heimi, álit sem mun líklega breiðast eitthvað út og gagna landi og þjóð með tíð og tíma. Bókmenntirnar gætu vissulega verið betri. Auglýsingastarf Halldórs gæti nýst vel í embætti forseta Íslands.

Þau litlu kynni sem ég hef haft af Halldóri, benda til þess að hann sé ósnobbaður menningarviti, þægilegur í framkomu, án tiktúru og tilgerðar og einstaklega viðræðugóður. Hann er einlægur og fyndinn, talandi á margar tungur og hefur mikla yfirsýn. Þannig forseta vil ég hafa.

Ég sé ekki marga kosti ef Ólafur hættir, en Halldór fengi atkvæði mitt ef hann íhugaði framboð.

Látið í ykkur heyra!

Getraun á Fornleifi

Nú er 1. getraunin á Fornleifi í gangi. Takið þátt og fræðist um fortíðina.

Fornleifur veit ekki einu sinni um allt um þann grip sem spurt er um. Það eru orðin 30 ár síðan ég sá hann síðast.

Nýtt blogg - FORNLEIFUR

Nýtt og gagnrýnið blogg hefur hafið göngu sína hér á Moggarásinni blog.is. Það kallast FORNLEIFUR, og eins og nafnið ber vitni um, fjallar þetta nýja blogg mest um fornleifar, fornleifafræði og önnur forn fræði.

Ef fornleifafræðingar, fornleifafræðinemar eða aðrir sem unna fornum fræðum, hafa áhuga á að skrifa stutta grein á Fornleif, sendið þá skrif ykkar (mest 2 bls. A4) með ljósmyndum og teikningum í góðri upplausn, og fallega andlitsmynd af ykkur sjálfum til [e-mail], og ég mun líta á efnið og dæma hvort það er nógu áhugavert eða birtingarhæft.

Fréttir úr fornleifauppgröftrum á Íslandi og annars staðar verða einnig vel þegnar.

Vonandi skapa skrif ykkar umræðu og gefa lesendum bloggsins innsýn í það haf af heimildum sem jörðin hefur að geyma.

Í dag er á Fornleifi að finna fyrstu greinina í röð margra, sem kallast Stiklur úr sögur fornleifafræðinnar á Íslandi. Greinin í dag fjallar um margt, en m.a. eru í henni óþekkt ljóð sem tengjast fornleifafræðinni í landinu.

Kristján Eldjárn á námsárum sínum í Kaupmannahöfn.

"Enginn hafði áhuga á að lesa bækur hans"

 

Mikið er nú grátbroslegt að sjá og horfa á fullorðna menn, sem eru að búa til kvikmynd um Halldór Kiljan Laxness fyrir útlendinga, þar sem lágkúruleg samsæriskenning á að vera aðaltrekkplásturinn. Í hinni nýju heimildakvikmynd, sem sagt var frá í vikunni, virðist eiga að mjólka heldur óhóflega heimildir varðandi útgáfumál Laxness í Bandaríkjunum árin 1947 og -48.

Eftir viðtal við framleiðendur kvikmyndarinnar í Kastljósi sl. miðvikudag, er ljóst, að aðstandendur myndarinnar eru óttalegir amatörar sem láta pólitíska rétthugsun samtímans, t.d. hatur í garð BNA, smita skoðanir sína á fortíðinni. Viðtalið minnti allt mjög á stuttmyndir samsæriskenningamanna um 9-11. Röksemdir eins og „menn tóku bara ekki eftir þessu hjá Halldóri Guðmundssyni" eru afar fyndnar. Halldór Guðmundsson og Hannes Hólmsteinn Gissurarson eru reyndar með allar upplýsingar um þetta tiltekna atriði sem nú á greinilega að blóðmjólka, þó svo að Halldór dragi ákveðnari niðurstöður af þeim en Hannes Hólmsteinn.

Meðal framleiðanda heimildamyndarinnar fyrir útlendinga um Laxness er Haukur Ingvarsson, M.A. í íslenskum bókmenntum, rithöfundur útvarpsmaður og náinn samstarfsmaður Egils Helgasonar á Kiljunni. Haukur virðist ekki gera sér grein fyrir nauðsyn heimildagagnrýni. Framleiðendurnir búa sér til nýjar reglur í því sambandi. Þeir segjast reyndar hafa kafað dýpra í heimildir en ákveðnir sagnfræðingar og bókmenntafræðingur, en nefna auðvitað ekki Hannes Hólmstein, sem er vitanlega alveg úti af sakramentinu hjá svona alvarlegum heimildakvikmyndaframleiðendum. En það sem þessir menn, sem búa til sér heimildamyndir fyrir útlendinga, hafa gert, er þeir hafa kafað dýpra í er samsærisheilann í sjálfum sér. Halldór Þorgeirsson, tengdasonur Laxness, annast einnig framleiðslu á þessari mynd. Gæðin og hlutleysið eru víst til staðar.

 

Eru menn í helgimyndagerð með tilheyrandi píslarvættalýsingum eða að gera heimildakvikmynd?

Ég efa það stórlega, að þessir kvikmyndagerðamenn segi útlendingunum, sem mynd þeirra er fyrst og fremst ætluð (þó það verði Íslendingar sem mest muni sjá hana), að Laxness reyndi að svíkja tekjur sínar í BNA undan skatti og gjaldeyrislögum á Íslandi. Fá útlendingarnir að vita að Laxness laug í bókum sínum um ferðir sínar til Berlínar árið 1936, eins og hér er upplýst? Það er upplýsingar sem vantar tilfinnanlega í bók Halldórs Guðmundssonar, og sem hann hefur ekki gert sér far um að betrumbæta í erlendum útgáfum á ævisögu sinni um Laxness.

 

Aðrar samtímaheimildir og sjálfumgleði Íslendinga

Varðandi William Cattell Trimble (1907-1996; Sjá meira um hann hér), sem er nú aðalheimildamaður um það "mannorðsdráp", sem aðstandendur heimildamyndarinnar velta sér upp úr, er hægt að upplýsa, að hann var mjög oft glannalegur í orðavali og gjarn á að lýsa yfir hlutum sem hann hafði enga innistæðu fyrir. Álit hans á Íslendingum var heldur ekki mikið eins og kemur fram í dagbók danska sendiherrans í Reykjavík í lok árs 1947:

„10/11 1947 Bill & Mary Trimble til Middag. Efter 9 Maaneders Virksomhed som Charge d'Affairs i Island er han "fed up" med Land og Folk. Deres Utaknemmelighed, Trakasserier og Upaalidelighed gaar ham aldeles paa Nerverne. Vi var enige om, at vi begge maa se at komme herfra, inden vi mister Evnen til at posere i Rollen som særlige "venner af Island". Ogsaa jeg er afgjort skuffet ved Arbejdet efter min Tilbagekomst fra USA og tvivler paa, at Island virkelig vil Venskab med Danmark. Vi har behandlet dem helt forkert, alt for hensynsfuldt under Unionstiden. Nu gør USA det samme. Men naar USA end ikke kan sætte det lille storhedsvanvittige Folk Stolen for Døren, er der vel ikke noget at sige til, at vi ikke kunde. ..."

C.A.C. Brun, sem þetta skrifaði, var reyndar Íslendingum mjög mikilvægur haukur í horni í lýðveldisbaráttu okkar og hafði meiri mætur á Íslendingum en fram kemur í þessu dagbókarbroti. Hann hafði hins vegar ekki miklar mætur á Bjarna Benediktssyni, einum Sjálfstæðismanna, og skrifaði t.d. um hann á norrænum utanríkisráðherrafundi í Kaupmannahöfn í janúar árið 1948:

„27/1 1948. Vi tog imod paa Bristol. Dagen igennem ordinært nordisk Udenrigsministermøde, Island inkluderet. Bjarni Benediktsson spiller, imidlertid som sædvanlig, en aldeles ynkelig Rolle..." 

Þessa mynd af Bjarna deildi C.A.C. Brun með Trimble, en þeir dýrkuðu Stefán Jóhann Stefánsson forsætisræðherra, en Bjarni var utanríkis- og dómsmálaráðherra 1947-49. Finnst mönnum það líklegt, að William C. Trimble hafi farið að eyðileggja mannorð Laxness í Bandaríkjunum fyrir stjórnmálamann á Íslandi, sem hann og aðrir diplómatar höfðu lítið álit á?

Halldór Guðmundsson hefur einnig tekið eftir þessum skoðunum erlendra landa á Íslandi (án þess að vitna í neinar heimildir), þar sem hann skrifar í bók sinni um Laxness, sem ég á aðeins á dönsku: „Det er endvidere interessant, at stormagternes udsendinge i Island var fuldstændigt enige på et punt: De var forbløffede over islændingense nationalisme og selvglæde og anså dem for mere eller mindre at leve i fortiden". 

Virðist því lítið hafa breyst, þegar maður heyrir um gerð sérstaklegrar heimildarkvikmyndar handa útlendingum um Laxness.

 

Laxness vex í augum sumra Íslendinga

Ég held að menn sé að mikla fyrir sér samböndum og mætti Bjarna Benediktssonar gagnvart bandarískum útsendurum á Íslandi, ef þeir ætla að hann hafi getað pantað 1 stk. eyðileggingu á mannorði skálds á Íslandi í salarkynnum Bandarískra ráðuneyta. Bjarni vildi koma sér niður á yfirlýstum kommúnista í skattamáli. Bjarna Ben var ekki hlýtt til sósíalista, sem hagaði sér reyndar eins og stórkapítalisti, keyrði um á amerískri drossíu,  mútaði mönnum til að fá bensín í miðri skömmtum og sveik undan skatti það sem hann hafði grætt af dollurum í BNA. Þetta var persónulegt uppgjör eins og allt er alltaf á Íslandi. Bækur Laxness hættu ekki að seljast út af upplýsingum sem enduðu í skattamáli á Íslandi.

Það eina sem þessir „heimildakvikmyndagerðamenn" hafa í höndunum um eyðileggingu á orðstír Laxness er athugasemd með hendi Trimble: „Athugið að orðstír Laxness myndi skaðast verulega, ef við komum því til  skila, að hann sé að reyna að komast undan tekjuskatti. Þar af leiðandi er mælt með frekari rannsókn á þeim höfundarlaunum, sem hann hefur væntanlega fengið fyrir Sjálfstætt fólk".

Björn Bjarnason

Athyglisvert er að minnast þess, eins og sonur Bjarna Ben gerir á gömlu bloggi sínu, að í bók Hannesar Hólmsteins Laxness er á bls. 397 er sagt frá því að á árinu 1975 fékk sonur meints ærubrjóts á Halldóri Kiljan Laxness það hlutverk sem embættismaður í forsætisráðuneytinu að ræða við Halldór Laxness um hvort hann vildi verða fulltrúi Íslands í Bandaríkjunum árið 1976 þegar minnst var 200 ára byltingarafmælis þeirra og flytja erindi um íslenskar bókmenntir. Hitti Björn Bjarnason Laxness í Gljúfrasteini 8. maí 1975 og tók hann erindinu vel. Þegar Björn Bjarnason hafði samband við Laxness i síma 29. október 1975 til að fá endanlegt svar hans: „Þá var komið annað hljóð í hann. Laxness taldi litlar líkur á því, að hann gæti farið vestur. Hann hefði verið kynntur vestra með útgáfunni á Sjálfstæðu fólki, sem hefði selst vel. Síðan hefði hann gleymst. Hann sæi sér ekki mikinn hag í því að ferðast um, þar sem enginn hefði áhuga á að lesa bækur hans. Öðru máli gegndi um lönd, þar sem hann ætti stóra lesendahópa. Fór Laxness hvergi," eins og Hannes Hólmsteinn skrifar og vitnar í frásagnir Björns Bjarnarsonar sem liggja fyrir í stjórnarráðsskjölum.

Niðurlag

Verum viss um að útlendingum verður ekki ætluð sú vitneskja í komandi mynd tengdasonar Laxness. Nei, fórnalambið Laxness, fórnarlamb vondra manna á Íslandi og BNA er sú mynd sem nú er talin réttust. Það er píslarsagan og samsæriskenningin sem á að selja.

Við þeim einkennilegu vinnubrögðum sem menn boða í heimildamynd um Laxness fyrir utanlandsmarkað er ekki mikið að gera. Mönnum erlendis mun örugglega þykja þetta mjög hlægilegt miðað við takmarkaða "frægð" Laxness, sem er nú sem áður mest á Íslandi - þrátt fyrir allt - nema að vera kynni í Þýskalandi, sem í ár heldur upp á Ísland á messunni í Frankfurðu. Laxness er hvergi  stærri en á Íslandi. Sala á ævisögu hans t.d. í Danmörku, sýnir ekki beint mikinn áhuga hjá honum hjá nánustu nágrönnum okkar. Þjóðverjar "digga" hann vegna meðfædds áhuga á öllu NORDISCH, Brünhildum og Heiðu í fjallakofanum, sem Salka Valka er ekkert annað en íslensk gerð af.

Laxness var maður en ekki guð. Því fyrr sem menn gera sér grein fyrir því, því betra. Þá hættir kannski þessi þjóðernisrembingslega helgisögugerð Íslendinga. Laxness var akkúrat enginn píslarvottur. Hann var útspekúleraður lífskúnstner, sem meistraði það að hylma yfir það sem miður fór í lífi sínu og matreiddi það vel í sjálfsævisögum, og laug þá stundum grimmt - eða gleymdi ýmsu eins og gerist. 

Hann er á Langanesi

 

Íslandsvinurinn Ben Stiller er nú á Langanesi. Á facebook-síðu sinni birtir hann mynd af sér þar sem hann er að fara í sjóinn. Stiller er mikið gefinn fyrir showböð.

Fyrr í dag borðaði Stiller hvalkjöt í samstöðu við Íslendinga. Nú er hann á leið til Grímsstaða á Fjöllum.

17 gyðingar í brunni

 

Fundist hafa leifar 17 manns í brunni einum í bænum Norwich í Austur-Anglíu á Englandi. Talið er nær fullvisst að um beinagrindur gyðinga sé að ræða og að þeir hafi verið myrtir í ofsóknum og kastað í brunninn. Fullorðnum neðst og 11 börnum á aldrinum tveggja til fimmtán ára ofan á. Ég þekki dálítið til í Norwich. Árið 1986 kom ég þar fyrst á skólaferðalagi með deild minni við háskólann í Árósum, þegar ég hafði nýlokið kandídatsprófi. Við gáfum síðar út í lítilli gulri bók fræðilega fyrirlestra okkar sem við héldum við ýmsar miðaldaminjar. Ég meðhöndlaði m.a. sögu gyðinga og leifar eftir fyrsta skeið búsetu þeirra á Bretlandseyjum.

Gyðingar komu snemma til Bretlandseyja, með Vilhjálmi bastarði og Normönnum, og settust að í stærri bæjum landsins, allt norður til Jórvíkur. Um miðja 12. öld var Norwich næststærsta borg Englands og margir gyðingar áttu þar heima. Gyðingar á Bretlandseyjum, eins og víða annars staðar, máttu ekki stunda hvaða vinnu sem var, og voru þess vegna margir í peningaviðskiptum og lánastarfsemi, sem var bæði syndugt og illa séð iðja af kirkjunni, sem sló þó gjarna lán hjá gyðingum. Gyðingar á Bretlandseyjum lánuðu fé til ýmissa mikilvægra framkvæmda á fyrri hluta miðalda, eða þangað þeir allir, um það bil 16.000 að tölu, voru gerðir brottrækir frá Bretlandseyjum þann 18. júlí árið 1290. Eins og annars staðar voru ofsóknir gegn gyðingum algengar á Bretlandseyjum og var tiltölulega auðvelt fyrir skuldunauta gyðinga að snúa lýðnum gegn þeim og hrinda að stað ofsóknum gegn þeim, sem enduðu t.d. með því að 150 þeirra voru brenndir inni í Clifford-Turni í Jórvík árið 1190, eða þeim var kastað í brunna eða þeir brenndir á báli.

Margar heimildir eru til um veru gyðinga í Norwich, bæði  ritaðar og fornleifar. Gyðingar bjuggu við og umhverfis Haymarket-torg, sem er enn í dag aðalmarkaðstorg Norwichborgar. Fornleifarannsóknir hafa staðfest búsetu þeirra þar. Eina gatan á Bretlandseyjum sem ber heitið Synagogue Street er að finna í Norwich. Frægur ketill úr bronsi frá Frakklandi með áletrun á hebresku hefur fundist í Norwich.

Einn fremsti fjármálamaður Bretlands á 12 öld var Eliab, einnig þekktur sem Jurnett, sem lánaði fé til bygginga fjölda kirkna og klaustra. Líklega til að komast hjá því að borga honum, var hann flæmdur úr landi með því að krefjast af honum 6000 mörk og fékk ekki að snúa aftur fyrr en hann hafði greitt 2000 þeirra. Svo ekki hefur öll lánastarfsemi gyðinga verið arðbær, og í sumum tilfellum hefur hún kostað þá lífið og kannski valdið því að þeir fengu vota gröf í brunni í Norwich. 

klikkið tvisvar sinnum á myndina til að sjá hana stærri

Til er skopmynd af Isaak fill Jurnett, syni Eliabs í skattalista Norwich frá 1233, þar sem gyðingar bæjarins eru hæddir og Isaak sýndur sem þríhöfða konungur. Í Norwich er enn til hús sem kallað er Music Hall,sem er talið vera afbökun á Moishe Hall og telja sumir, að húsið sé að grunni til það hús sem Isaak Jurnett bjó í á 13. öld.

Gyðingum í Norwich var kennt um barnaníð og morð árið 1144, þegar 12 ár drengur, Vilhjálmur, hvarf. Þótt aldrei hafi sannast að hann hefði verið myrtur, og líklegra sé, að hann hafi verið grafinn lifandi af ættingjum sínum sem héldu að hann væri látinn, þá komu upp svipaðar ásakanir á hendur gyðingum á næstu árum víðs vegar um Bretland. Vilhjálmur var tekinn í dýrðlinga tölu. Gæti verið, að líkin í brunninum séu afleiðing múgæsingar og hýsteríu sem greip um sig á Bretlandseyjum á 12. öld? Ekki ólíkt og í dag á Íslandi, þar sem rökin eru að barnaníð hljóti að hafi verið framin undir væng kaþólsku kirkjunnar vegna þess að það hefur verið framið í öðrum löndum, var gyðingum kennt um barnahvarf á miðöldum og alveg fram á síðustu öld. Á miðöldum þurfti ekki sannanna við frekar en hjá Guðrúnu Ögmundsdóttur í dag í tengslum við barnaníðingsásakanir á hendur kaþólsku kirkjunni á Íslandi. Nóg var bara að hafa heyrt eitthvað, sannanir skiptu ekki máli.

Þar til nýlega var gyðingum kastað í brunna víðs vegar um Evrópu. Eftir að álfan gerðist siðmenntaðri er orðinn heimsfrægur smellur Borats um að kasta gyðingum í brunna í „heimalandi" hans Kasakstan, sem fékk misjafna dóma í Bandaríkjunum. Ef ekki hefði komið svo góð vatnsveita á Íslandi, hefðu menn líklega verið að kasta fólki í brunna og ásaka það um að hafa stráð glerbrotum í smjörið, sem var t.d. afar vinsæl ásökun í Sovétríkjunum fram undir 1950. Horfið á Borat. Myndin efst er af vísindakonum með hauskúpu gyðings (konu) frá Norwich: