Snorri Sturluson veginn í kirkjunni í Reykholti

Í anda sumra kollega minna á Íslandi sletti ég hér dálitlu agúrkusalati: Snorri Sturluson var veginn í kirkjunni í Reykholti árið 1241, þar sem hann var að drekka af messuvíni úr forláta glerbikar frá Frakklandi. Hann missti glasið, sem brotnaði, og lét þá þessi orð, sem ekki hafa orðið fleyg, falla: "Verið sparsamir á vínið, piltar". Hné han svo niður og var örendur.

Ég leyfi mér að álykta svo fjálglega, þar sem í kirkjurúst einni í Reykholti hafa fundist brot úr vínglasi úr gleri. Líklegt er, að Skúli jarl hafi gefið Snorra glasið og fimm önnur árið 1238 úti í Noregi, um leið og hann gaf honum jarlstignina. Gissur Þorvaldsson, tengdasonur Snorra, sá glösin og vildi eignast þau, (eða réttara sagt kona Gissurar). Hann eignaðist fimm, því það sjötta datt á gólfið í holrýminu undir kirkjugólfinu, þar sem Gissur og ESB-sinnar 13. aldar réðust að Snorra og drápu hann. Hafði Snorri þá nýlokið að gefa út Heimskringlu og var enn að halda upp á það eins og rithöfundar eiga það til að gera. Gissur Þorvaldsson tæmdi síðan vín- og ölkjallara Snorra, sem var undir kirkjugólfi. Hafður þar til öryggis. Gissur naut góðs af veigunum er hann undirbjó Gamla Sáttmála.

Snorri veginn. Lýsing úr Borgarhandriti,  AM 100 Foolio.

Ólafur forvörður telur lýsinguna falsaða, enda er tölvulykt af henni

 

Nú hefði þessi kenning verið ágæt og vel gjaldgeng í fréttir RÚV-Sjónvarpsins, eins og konan með sjúkdóm fílamannsins, sem að sögn fannst að Skriðuklaustri nú fyrr í sumar, eða eskimóakonurnar sem fundust líka þar eystra fyrir nokkrum árum síðan. Þær fréttir, eins og margar aðrar furðufréttir RÚV, eru lýsandi dæmi um það ástand sem skapast er fréttamenn og fornleifafræðingar hafa misskilið hlutverk sitt og búa til fréttir í stað þess að greina frá þeim. Alveg er ég viss um að monsignor Waage i Reykholti hefði haldið kaþólska messu yfir þessum glerbikar Snorra, ef einhver leiðinlegur fornleifafræðingur hefði ekki skriftað hjá honum og sagt honum í trúnaði, að bikarinn sem fannst í gólfinu í kirkjurústinni í Reykholti væri í raun frá 14. öld, en ekki þeirri 13. Bikarinn er því miður frá 14. öld. En hverju skiptir ein öld á meðal fornleifafræðinga? Í mörg ár hafa menn sagt að bærinn að Stöng í Þjórsárdal hafi farið í eyði árið 1104, þegar það rétta er, að bærinn fór í eyði nokkru eftir 1200. Lesið um það hér (niðurhölunin gæti tekið nokkurn tíma, ef tölvan ykkar er frá tímum Snorra eins og mín).

Glerbikarinn frá Reykholti, eða réttara sagt brotin úr honum, voru til sýnis í Þjóðminjasafninu í heilt ár (2009) á lítilli sýningu sem fjallaði um allar rannsóknirnar á guðshúsum í góðærinu í fornleifarannsóknum á Íslandi, sem nú er víst lokið vegna fjárhagsvandans á Íslandi. Sýningin bar heitið Endurfundir. Á sýningunni mátti finna brot af bikarnum úr Reykholti í glerskáp. Afar fátæklegar upplýsingar fylgdu. Reyndar stóð í sýningartexta, að glasið væri frá 13.-14. öld, sem er ekki alveg rétt. Sérfræðingar telja að minnsta kosti, að vínglös þessi séu frá tímabilinu 1300-1350. Snorri gæti því ekki með góðu móti hafa drukkið af þessum glerbikar, nema að hann hafi drukkið í gegnum einhvern. 

Það furðaði mig, er ég sá þessi merku glerbrot úr Reykholti í fyrsta sinn á Þjóðminjasafninu í fyrra, að þar var því haldið fram að glasið hafi verið altariskaleikur. Glerílát frá þessum tíma, sem og síðar, gátu ekki verið vasae sacrae, eða heilög ílát, á altari í kaþólskum sið á miðöldum. Sakramentin, líkama Krists, varð prestur að bera fram í ílátum úr góðmálmi. Oblátuna, líkamann, á patínu og vínið, blóðið, í kaleik úr silfri eða gulli.

Glerbikarinn hefur því sennilegast brotnað í kirkjunni í hefðbundinni fornicationi ecclesiae. Margir Íslendingar eru sem kunnugt er komnir af kaþólskum biskup og margir hverjir líka af ábótum sem stunduðu saurlifnað. Kirkjur landsins voru fyrr á tímum oft ekki mikið betri en gluggalausa kompan í Bústaðakirkju, ef sögur af  henni er eru sannar. Það þarf þó ekki neina sannleiksnefnd til að segja meira um glerbikarinn frá Reykholti, eða það sem fornleifafræðingarnir þar vita greinilega ekki og miðla ekki til fólksins í landinu. Hér skal þó gaukað að lesendum smábitum, sem vantaði í upplýsingarnar fyrir"sauðheimskan" almúgan á Þjóðminjasafni Íslands:

Bikarinn frá Reykholti er mjög líklega franskur. Svipuð glös hafa t.d. fundist í Hollandi og á Bretlandseyjum.  Sjáið myndina efst.

Glerbikarar, sem fannst í kastalanum Niewendoorn norður af Alkmaar í Hollandi og í rústum Ludgershall kastala í Wiltshire á Bretlandseyjum, gefa góða hugmynd um hvernig svona glös litu út óbrotin. Þetta hafa verið dýrindis hlutir, sem líklega hafa kostað hátt í kýrverð. En evrópsk samhengi glerbikarsins í Reykholti hefur greinilega ekki verið mikið áhugamál fyrir þá sem rannsakað hafa fornleifar á síðustu árum í Reykholti.

Það vekur athygli mína, að á vef Skálholtskirkju var því haldið fram nýlega, þegar kirkjan fékk nýjan kaleik í gömlum stíl, að kaleikar hafi fyrrum verið úr gleri, tré og leir. Þetta er hið mesta rugl. Það var ekki fyrr en eftir 1962 að kaþólska kirkjan leyfði kaleika úr öðru efni en góðmálmum eða gylltum málmblöndum. Á Íslandi er reyndar til kaleikur úr kókoshnotu með silfurumbúnaði, sem er úr lútersku kirkjuhaldi.

Almenn kirkjusaga er kannski ekki kennd lengur á Íslandi, og greinilegt er að fornleifafræðingurinn, sem setti glerbikarinn á sýninguna á Þjóðminjasafninu, er heldur ekki sleipur í miðaldafræðum, enda hefur það sýnt sig áður, og býst ég við því að hún taki þeim dómi ekki illa, enda þaulvön að venja aðra um slæleika í fræðunum, eins og frægt er orðið og dómur fallinn um. Í því máli sakaði fornleifafræðingurinn, sem fann "glerkaleikinn" í Reykholti, og sem sat í ráðningarnefnd á vegum HÍ, dr. Bjarna Einarsson fornleifafræðing um að vera aukvisa í fræðunum, sem er auðvitað fordómar og mannorðsdráp af verstu skúffu. Síðar, þegar Bjarni hafði verið veginn, var ráðinn maður að virki viskunnar á Íslandi, sem ekki er einu sinni fornleifafræðingur, sem stelur kenningum annarra og situr sem fastast á stóli lektors í fornleifafræði við HÍ. Taka verður fram að Bjarni hefur fengið uppreist æru. Sjá: http://www.haestirettur.is/domar?nr=2781

Nú verður ekki meiri sannleika hellt í barmafullan bikarinn frá Reykholti... en auðvitað álíta einhverjir að þetta sé eitur og verður saga bikarsins í Reykholti örugglega skráð án þess að þessi skvetta verði nefnd. 

Skál!

Athugasemdir

[Valdimar Samúelsson, 30.8.2010 kl. 09:24]

Þetta var góð áminning og vel tengjanlegt við það sem er að ske hér í dag þar sem framin eru Landráð í beinni útsendingu. Það voru svikarar þá eins og í dag.

[Carlos Ferrer (IP-tala skráð) 30.8.2010 kl. 14:48]

Skemmtileg áminning til allra áhugafornleifafræðinga og -sagnfræðinga. Auðvitað hefur glasið góða verið notað í einhverskonar Hrunadansleik í Reykholtskirkju ... og orðið tilefni siðrænna vangaveltna allt fram til vorra daga.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 30.8.2010 kl. 15:13]

Eins og ég hef alltaf sagt: Æði munt þú vera forn í lund og eigi við alþýðuskap. 

[Ragnhildur Kolka, 30.8.2010 kl. 23:05]

Silfurslegin kókoshnota, segir þú.

Skyldu Skálholtspiltar hafi stytt sér stundir með voodoo á meðan þeir snéru Nýja Testamentinu í fjósinu.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 30.8.2010 kl. 23:29]

Þakka fyrir athugasemdir. Ragnheiður, ég tel það afar vafasamt, en þeir drukku gjarnan pina colada úr kókoshnotu, sem þeir keyptu dýru verði af hörmöngurum.

Sigurður, þú hefur ekki séð suma kollega mína. Hrein steinöld.

Síra Carlos, auðvitað var kirkjudiskó í Reykholti eins og annars staðar. Saturday night feever og flagellantismi á sunnudagsmorgni. Og nú skil ég vel af hverju drottins vegir voru hlutskipti eins aðal Travoltans í MH.

Hvað segirðu um Sciontology fyrir Jóhönnu, nú þegar hún er búin að lýsa frati í þjóðkirkjuna? Jóhanna er vön að fljúga og í Sciontology gæti hún náð alveg til stjarnanna og orðið valdamest kvenna í heiminum eins og hann leggur sig.

[Jón Steinar Ragnarsson, 1.9.2010 kl. 22:35]

Ég get borið um þennan kókoshnotukaleik. Hann er í þjóðminjasafninu. Fátt meira viðeigandi en að tengja hnetu við trúargalskapinn. Þetta er einskonar trúarnött í silfurhökli.

[Jón Steinar Ragnarsson, 1.9.2010 kl. 22:39]

Er annars aldeilis forviða á hve fantasían er sterk í akademíunni og algerlega sammála þér um fáránleik svona vinnubragða.  Mottóið virðist vera: "Hafa skal það sem skemmtilegra reynist."  Skítt með fræðin.

[Jón Steinar Ragnarsson, 1.9.2010 kl. 22:44]

Annars er Snorri skemmtilega stóískur þarna í lýsingunni á meðan þeir murka úr honum lífið. Hann er að segja: " Eruð þið heyrnalausir strákar? Ég sagði eigi skal höggva."