Felix kom í heimsókn

Felix á leik við Rúben, son minn

Hann Felix kom í heimsókn til mín í nóvember. Það væri ekki í frásögur færandi, ef Felix hefði ekki fæðst í Reykjavík árið 1936 og verið fyrsti gyðingurinn sem fæddist á Íslandi. Honum var reyndar vísað úr landi með foreldrum sínum, Hans og Olgu, og systur árið 1938. Fjölskyldan Rottberger fékk að fara í land í Kaupmannahöfn. Það gátu þau þakkað C.A.C. Brun sendiráðsritara í Danska sendiráðinu, en um þann merka mann má einnig lesa hér og hér. Um sögu Rottberger fjölskyldunnar efter 1938 má lesa í bók minni Medaljens Bagside, sem út kom í Danmörku árið 2005. (Saga þeirra á Íslandi hefur m.a. verið sögð af Einari heitnum Heimissyni og Þór Whitehead).   

Næstu árin eftir brottvísunina frá Íslandi voru ekki dans á rósum. Flóttamenn, og sér í lagi gyðingar, máttu ekki vinna, og þeim voru settar alls kyns skorður. Fjögur barna Rottberger fjölskyldunnar urðu viðskila við foreldra sína, sem neyddust til að flýja án barnanna til Svíþjóðar í október 1943. Börnunum var komið fyrir á barnaheimili á Fjóni. Þar sem eitt ríkasta bæjarfélagið í Danmörku, Søllerød, sem sett hafði börnin í fóstur á Fjóni, þótti sárt að sjá af fé til uppihalds barnanna, stakk barnaverndarnefndin upp á því að þau yrðu send til Þýskalands árið 1944. Lögreglusaksóknari nokkur í Kaupmannahöfn, sem var velviljaður gyðingum, kom sem betur fer í veg fyrir það.  

Eftir stríð héldu erfiðleikar fjölskyldunnar í Danmörku áfram. Danir vildu lítið fyrir ríkisfangslausa gyðinga gera. Danska bæjarfélagið, sem ætlaði sér að losa sig við Rottberger börnin til Þýskalands árið 1944, rukkaði skuldir og framfærslufé sem það taldi Hans Rottberger skulda sér. Hans Rottberger neitaði að borga, enda var það eindæmi að slíkt væri tekið til innheimtu. Málið fór alla leið til hæstaréttar Danmörku, þar sem einn dómari sá loks fáránleika málsins. En þótt málinu væri vísað frá, hafði Rottberger fjölskyldan ákveðið að yfirgefa Danmörku og setjast að í Þýskalandi. Hún var búinn að fá nóg.

Hans og Olga gengu út úr Kaupmannahöfn með stóran hóp barna og með tveggja hæða barnavagn, sem Hans Rottberger hafði útbúið fyrir yngstu meðlimi fjölskyldunnar. Fjölskyldan settist að í Konstanz í Þýskalandi. Felix Rottberger býr nú í Freiburg í Þýskalandi, þar sem hann umsjónamaður grafreits gyðinga og samkundhúss borgarinnar. Nú eru flestir þeir gyðingar, sem búa í Freiburg, frá Sovétríkjunum fyrrverandi.

Felix kom í þetta skipti til Danmörku sumpart fyrir minn tilstuðlan. Hann hélt stutta ræðu í samkunduhúsi gyðinga í Kaupmannahöfn á minningardag um Krystalnóttina 1938. Hann talaði einnig við börn í grunnskóla gyðinga í Kaupmannahöfn. Hann hélt sömuleiðis fyrirlestra á eyjunum Møn og Fjóni. Felix talar dönsku eins og menn gerður á 5. áratug síðustu aldar og hefur engu gleymt. Það birtist viðtal við Felix í danska vikublaðinu Hjemmet (Nr. 1, 2007), sem margar íslendingar kaupa enn, en sem ég hef enn ekki séð.  

Al Quaida ofsækir gyðinga í Jemen

Þegar al Quaida er ekki að sprengja í okkar heimshluta, eru þessi illmenni að eltast við örfáa gyðinga í Jemen. Allahu Akbar! Al Quaida telur, eins og kunnugt er, alla gyðinga réttdræpa, hvar sem þá er að finna.

Gyðingar í Jemen eru nú aftur í lífshættu. Saudi Arabíska blaðið Al Watan og ísraelska blaðið Jerusalem Post greina frá því, að gyðingar í þorpi norður af borginni Saana hafi neyðst til að flýja heimili sín. Það er al Quaida og öfgamúslimir sem valda þessum flótta. Danskur dándipiltur, giftur færeyskri konu, var nýlega að sinna erindum fyrir þennan félagsskap í Jemen og lenti í fangelsi, grunaður um smygl.

Gyðingar hafa búið í Jemen síðan á dögum Salómons konungs. Hebreska, sú sem töluð er í Jemen, er talin vera ein upphaflegasta gerð tungumálsins. 45.000 gyðingar voru fluttir til Ísraels 1940-50 í björgunaraðgerð sem kölluð var “Hið fljúgandi Teppi”.  Örfáir gyðingar eru hins vegar enn í Jemen, en flestir eru of fátækir til að geta yfirgefið landið. Heittrúaðir gyðingar í New York hafa á síðari árum misnotað neyð jemenítísku gyðingana og lokkað þá til New York, misnotað vinnukraft þeirra og jafnvel stolið börnum þeirra, sem þeir ættleiða og ala upp og neyða foreldrana til að yfirgefa BNA. Menning gyðinga í Jemen má muna sinn fífil fegri.

Nú er líklega kominn tími til að þeim síðustu verði hjálpa að yfirgefa landið, svo þeir geti haldið til Ísraels. 

 

 

 

Hermannaekla í Danmörku?

Ljósmynd Michael Lund

Danski Þjóðarflokkurinn, (Dansk Folkeparti), er búinn að finna sér nýtt málefni. Samvæmt nýjustu hugdettu flokksins verða Færeyingar og Grænlendingar nú að fara í danska herinn, eins og sum dönsk ungmenni. Hingað til hefur ekki verið skylda fyrir frændur okkar að bera vopn fyrir danska ríkið. Þeir mega gera það ef þeir endilaga vilja. Þessu vill Þjóðarflokkurinn breyta. Ef þessi stjórnmálaflokkur fær vilja sínum framgengt, (en hann hefur dönsku ríkistjórnina í heljartaki), verða Kaleraq og Tróndur að fara að venja sig við tilhugsunina um herskyldu og jafnvel að þeir verði sendir til Íraks til að efna til friðar.

Ég spyr: Er nú nauðsynlegt fyrir Dani að höggva skarð í æsku Færeyja og Grænlands með því að taka hana í danska herinn?

Danski Þjóðarflokkurinn virðist stundum vera flokkur brandarakarla, en oft verða “gamanmálin” hjá þeim að óþægilegum veruleika í danska þjóðfélaginu. Flokkurinn notar svona "mál", til að þrýsta á önnur mál sem þeir lifa og hrærast fyrir. En getum við ekki hugsanlega tekið frændur okkar í "íslenskan her", þegar fram líða stundir. Hvernig væri það, Björn Bjarnason? Hver veit nema að frelsisbarátta Færeyinga og Grænlendinga eigi eftir að verða blóðug, og hverjum höldum við með í þeirri baráttu?   

 

Ekki efast ég um að Inuitar og Færeyingar geti orðið góðir hermenn. BBC greindi frá því fyrir nokkrum árum að eskimóastúlka væri orðinn hermaður í Ísrael. Það er ekki heiglum hent.  

Hætta á ferðum - Amerískur risahumar

Smækkuð mynd af amerískum risahumar  

Amerískur humar ræðst nú á Danmörku. Samkvæmt danska blaðinu Politiken, sem er frægt fyrir að vera hrætt við íslenska útrás og allt það sem kemur frá BNA, líkt og 71,6% allra Dana, segir nú frá ferðum hræðilegs risahumars frá Ameríku, sem hefur skriðið inn á danskt hafsvæði, eftir að hafa hertekið Óslófjörð.  Þetta kvikindi mun geta ferðast 800 km af sjálfsdáðum. Það veiddist undan ströndum Rungsted, norðan Kaupmannahafnar.  Grunur leikur á að einhverjir norskir gárungar hafi sett þetta ameríska flykki í sjóinn við Ósló.

  

Samkvæmt lógík Politikens mun humarinn, eins og allt sem kemur frá BNA, valda hörmungum og sjúkdómum og reka danska humra á flótta. Hvað ætli NATO segi við þessu? Hvað gerum við Íslendingar, ef vondi humarinn kemur til okkar? Dorrit á Bessastöðum kvartaði eitt sinn yfir því við dablaðið Ha'aretz í Ísrael, að ekki væri lengur hægt að kaupa humar í Ísrael (Humar er ekki Kosher). Amerískur risahumar yrði því væntanlega vel þeginn í soðið á Bessastöðum.

No Smoking

 

Reykjarmökkur yfir Amalienborg

Nú er það svart maður. Frá og með 1. apríl má Margrét Þórhildur Danadrottning ekki lengur reykja í höllinni í nánd við starfsmenn sína. Að minnsta kosti samkvæmt danska Fréttablaðinu (avisen.dk). Drottningin reykir venjulega 4 pakka af Prince, eða álíka, á dag.  Þótt ég reyki ekki, þykir mér þetta harla harðneskjuleg meðferð á drottningunni.

Eftir nokkuð mörg ár í Danmörku, er ég orðinn skápsroyalisti. Margrét er líka fornleifafræðingur í röngu starfi, alveg eins og ég.  Hvað verður það næsta? Reykingabann í Christíaníu? Og hvernig ætli þessu sé farið heima hjá þeim Bessastaðahjónum?

The show must go on

 

Allir eru að skrifa um Elton í samkvæmi Ólafs Ólafssonar í Reykjavík í gær og allir það sama. Hér koma nokkrir hlutir, sem þið hafið líklegast aldrei heyrt eða lesið um Sir Elton. Elton John er hommi! Já, og hann heldur útsölu á tónleikum nú. Þetta skýrir ýmislegt, ekki satt?. Svo er hann sköllóttur og örugglega af íslenskum ættum. Það er mér tjáð.

Ég óska Ólafi vini mínum, (maður getur alltaf reynt þetta trikk), til hamingju með sjóðinn en samhryggist jafnframt gestum hans með valið á tónlist fyrir veisluna. Lofsvert framtak þetta með sjóðinn. Nú þurfa fleiri Íslendingar, sem hafa notið velgengni undir ásjónu Drottins, að stofna sjóði að hætti Ólafs og hætta að kaupa litla, ljóta Porsche bíla. Elton býður örugglega Ólafi í sextugsafmælið í mars.Taktu myndir Óli!

Komdu og skoðaðu í kistu Páls

Á bloggi Helga Seljans í dag má lesa nútíma sagnfræði.

Helgi Seljan er greinilega mikill gáfupiltur. En þetta eru vafasöm fræði hjá honum. Það eru þó líklegast vinir hans, einhverjir fornleifafræðingar, sem hafa verið að stríða honum. 

Eitt sinn sagði mér afkomandi eins grafarans í Skálholti sögu frá uppgreftrinum. Hún var í stuttu máli svona: Kristján Eldjárn, sem var undirmaður Haakons Christies (stjórnanda forleifarannsóknarinnar), var svo ákafur eftir að Páll fannst, að hann fór með bein úr steinkistunni inn í tjald, þar sem grafararnir leituðu skjóls undan roki. Þar fengu grafararnir kaffi og tvíbökur. Þegar Eldjárn var búinn að sötra fyrsta sopann af undirskálinni, vildi svo illa til að hann beit í bein Páls biskups, undirmanns Christi sonar Drottins, í stað tvíbökunnar. Sagan segir, að það hafi ringt í heila viku eftir þennan atburð. Eftirfarandi vísur hafa ekki áður verið birtar, og eru þess vegna ekki sönnunargögn fyrir meintu mannbiti í Skálholti á 6. áratug síðustu aldar:

 

Sat í tjaldi Eldjárn forðum,

kátur yfir beinum.

Bað um kaffi fáum orðum,

bjóst við feitum kleinum.

 

Beit í bisupsbeinið Kristján,

hélt að það væri baka.

Mikil var mannavalsins þján,

mistök var við að saka.

 

Páll á himnum hrópar "Æi !",

ákallaði Herran Christi hæstan.

Þetta var þó allt í lagi,

Eldjárn hafði Haakon Christie næstan

 

Nú ber læri biskups merki,

eftir mistök fræðimanns.

Enginn fékk af þessu verki,

nema tanntaug forsetans.

Herskipakomur - úr einkaskjalasafni PostDocsins

Guðmundur Magnússon (Skrafað við skýin) er með áhugaverðan pistil um skrif Björns ráðherra Bjarnasonar, sem minnist athugasemda sem William P. Rogers utanríkisráðherra Bandaríkjanna setti fram við Bjarna Ben árið 1969. Björn birtir áður óþekktar upplýsingar og storkar Jóni Ólafssyni og Guðna Th. með því að skrifa: ”Hvað skyldu þeir segja um þessa frásögn Guðni Th. og Jón Ólafsson, sem halda því fram, að íslenska ríkisstjórnin hafi verið hræddari við Rússana en hin bandaríska?”. Ekki ætla nú ég að dæma um það út frá einni upplýsingu sem Björn týnir út úr einkaskjalasafni sínu í Háuhlíð. Það væri léleg sagnfræði. 

Um erlendar herskipakomur til Íslands 30 árum áður en Bjarni Benediktsson talaði við Rogers, eru til nokkuð áhugaverðar heimildir, sem Björn Bjarnason á örugglega ekkert um heima hjá sér. Danir höfðu töluverðar áhyggjur af erlendum herskipakomum til Reykjavíkur í lok 4. áratugarins. Starfsmaður í danska sendiráðinu, C.A.C.Brun, tók eftir því að komu þýskra herskipa til Reykjavíkur fylgdi ávallt koma breskra herskipa. Skrifaði hann yfirboðurum sínum leyniskýrslu um þetta í október 1938. Skýrslan var meira að segja send með leynipósti til danska sendiráðsins í Berlín. Vorið 1939 ritaði Brun annað bréf til Utanríksiráðuneytisins í Kaupmannahöfn og áréttaði skoðun sína um, að komu þýskra herskipa fylgdi ávallt koma álíkra breskra skipa. Máli sínu til stuðnings nefndi hann komu þýska beitiskipsins Emden í mars 1939 og eftirfylgjandi komu breska herskólakipsins Vindictive.   

 Vindictive (1932)

Brun skrifaði: “Sú skoðun mín, að það séu tengsl þarna á milli, styrktist frekar, þegar yfirmaður Vindictives greindi mér frá því að heimssókn skipsins hefði ekki verið skipulögð við upphaf brottfararinnar; Fyrst um miðjan apríl fékk hann skipanir um hana.”

 

  Emden

Brun segir annars staðar frá þessum heimsóknum herskipa og hvaða íslenskum fyrirmennum var boðið um borð í þau. Ekki virðist sem yfirvöld í Danmörku hafi haft minni áhyggjur af skipakomunum Þjóðverja en Íslendingar, ellegar beiðnum um flugaðststöðu á Íslandi, sem voru settar fram af Þjóðverjum á sama tíma, eins og má lesa í bókum Þórs Whiteheads. C.A.C. Brun var hins vegar mjög snemma áhyggjufullur um áform og brölt Þjóðverja. Hann aðstoðaði líka landlausa gyðinga á Íslandi. Hann valdi sjálfur að yfirgefa Reykjavík með fjölskyldu sína og hélt til Bandaríkanna í trássi við fyrirskipanir yfirboðara sinna í Kaupmannahöfn. Í Washington var hann Íslendingum til mikils gangs. 

Um skipið Emden er hægt að upplýsa, að því var siglt til Gautaborgar í júní 1940 eftir að hafa unnið usla í Noregi, og sáu Svíar í tvískinnungi sínum ekkert athugavert við þá heimsókn og leyfðu áhöfninni meira að segja æfingar á landgrunni sínu. Síðan var haldið til stranda Eystrasalts til árása. Skipinu var grandað í Kiel 3. maí 1945.   

Og hvað ætli Guðni Th, Jón Ólafs og Þór Whitehead hugsi nú? Mér er svo sem nokkurn veginn sama. Allir geta haft skoðun á sögu sinni. Því fleiri, því betra.

Lítið eitt um fornar útrásir

Útlöngun Íslendinga er ekki ný bóla. Á öldum áður, þegar góðæri ríktu, fóru stórmenni sem enn áttu haffær skip til útlanda, t.d. í suðurgöngur til Jórsala. Nokkru áður, þegar menn lögðust ekki lengur í Víking, urðu verslunarferðir vinsælar. Sumarferðir til Dyflinar eða Birstofu og þess háttar var geysivinsælt meðal þeirra sem áttu heimangengt. Jafnvel fengu margir far til Niðurlanda og Englands. Sumir reyndar nauðugir. Nokkrir þeirra sem fóru með enskum skipum komust til manna, eins og hér er hægt að lesa. Einnig fóru margir af landi brott í hallærum. Dæmdir menn á söguöld, og síðar þeir sem flýðu til Vesturheims. Hin rómaða “útrás”, sem margir Íslendingar eru helbitnir af nú, er hins vegar ekki merki um hallæri (nema að spurðir séu danskir bankaspekúlantar).

 

 

Árið 1521 voru Íslendingar í einhvers konar útrás á ferð í Andwerpen. Þar var líka staddur þýskættaði listamaðurinn Albrecht Dürer. Dürer átti það til að stoppa fólk á götu úti og gera skyssur. Hann gerði þrjár skyssur af íslenskum madömmum. Ekki eru allir því sammála, að það séu íslenskar konur sem Dürer teiknaði. Löngu liðnir fræðimenn í Þýskalandi hafa lesið áletranir Dürers sjálfs þannig, að þetta væru “Líflenskar” konur, þ.e.a.s. konur frá héruðunum á landamærum Eistlands og Lettlands nútímans. Aðrir fræðimenn og handritasérfræðingar draga það í efa. Enginn veit þó hvernig líflenskir kvenbúningar litu út á þessum tíma. Síðari alda búningar Líflendinga eiga ekkert skylt við þær flíkur sem konurnar í Antwerpen báru. Það gera hins vegar íslenskir kvenbúningar. Ég hef rætt það mál ítarlega í Lesbók Morgunblaðsins fyrir nokkrum árum í grein sem ég kallaði "Íslenskar frúr í Andvörpum".

Kristján 2. Danakonungur dvaldi einnig í Andwerpen árið 1521. Albrecht Dürer málaði og teiknaði myndir af honum, sem enn eru til. Árið 1521 vantaði kóngsa skotsilfur, og vildi selja Ísland hæstbjóðanda, annað hvort Hansakaupmönnum eða Hinriki 8. á Englandi. Markaðsstarfssemi þessi fór meðal annars fram í Andwerpen. Hugsanlega hafa einhverjir Íslendingar verið þar í borg til að vera konungi sínum innan handa við landsöluna. Ef til vill hafa konurnar, sem Dürer teiknaði, verið landsölukonur. 

En þið sjáðið lesendur góðir, að það er engin nýjung að Danir selji útlendingum eignir sínar. Nú á tímum, í íslensku útrásinni, er því öfugt farið. Íslenskir smákonungar kaupa allt steininum léttara í Danmörku. Það er erfiður biti að gleypa fyrir marga Dani.

 

Glöggir eru frændur vorir

 

 

Ef farið er inn á heimasíðu danska sendiráðsins á Íslandi/Danska utanríkisráðuneytisins má lesa þetta:

"Island er en af Europas yngste nationer og er mere bevidst om sin fortid end f.eks. den danske. Kendskab til og interesse for herkomst, historie og landets kultur er udbredt. I mange forbindelser udvises en for danske uvant patriotisme, men af og til også en indadvendthed og en vis selvdyrkelse. Islændingene er stolte af deres tidlige selvstændige fortid og er sig deres egenartede og homogene kulturelle arv bevidst. De er ligeledes stolte af deres sprog, som kun i begrænset omfang er påvirket af århundreders gang og af andre tungemål. Så vidt muligt stænges fremmedord ude. Men de nationale kulturværdier iblandes eller skubbes mere og mere til side af den ny teknologiske livsform, som især tiltrækker de yngre generationer. Det 565 år lange statsretslige fællesskab med Danmark præger stadig det nuværende dansk-islandske forhold. Tidligere negative opfattelser af forholdet til Danmark er nu næsten helt forsvundet."

 

Er þetta ekki bara hárrétt hjá sendiráðinu?

Hins vegar eru Danir náttúrulega alveg óvanir patriótisma, ættjarðarást og þjóðarrembu. Kannski er ekkert að marka alla þá Dani sem flagga Dannebrog, danska þjóðfánanum, í tíma og ótíma; Eða alla þá sem kjósa Danska Þjóðarflokkinn (Dansk Folkeparti), sem vilja halda Danmörku "hreinni". Þeir eru svo margir, að þeir ráða því hvaða ríkisstjórn er við völd í Danmörku og hvað hún gerir.