Brot úr sögu Flateyjar

 

Þegar ég sá viðtalið við Ragnar Edvardsson fornleifafræðing nýverið, var mér hugsað til annarrar fornleifarannsóknar, sem vegna fjárskorts var aldrei kláruð. Það var rannsókn á flaki hollenska skipsins Melkmeyt, Mjaltastúlkunnar, sem sökk við Flatey á Breiðafirði árið 1659.

Skipið var hlaðið varningi, líklegast vöru sem skipverjar seldu vel álnuðum Íslendingum til að drýgja hlut sinn. Skip, eins og það sem lagðist að við Viðey, var líklega á ferð til ýmissa hafna Hollendinga á norðurslóðum til að sækja lýsi og fisk. Mesta magn leirkera, sem fundist hafa  í einni og sömu fornleifarannsókninni á Íslandi, fannst við köfun dr. Bjarna F. Einarssonar og félaga niður á flakið árið 1993 (sjá skýrslu Bjarna í Árbók hins íslenska Fornaleifafélags árið 1993), en ég var að nafninu til stjórnandi rannsóknarinnar, enda landkrabbi.

Einhvern veginn svona leit Melkmeyt út áður en hún sökk

Leirkerabrotin í Melkmeyt eru miklar gersemar. Flest leirkerabrotin úr Melkmeyt eru hollensk að uppruna. Melkmeyt er í raun "Gullskipið". Öll leit af Het Wapen van Amsterdam var út í hött.  

Ég fór árið 1995 gagngert til Hollands með brot af nokkrum leirmunum, sem mig grunaði að gætu verið lengra að komin en úr Harlem og Delft eða nærliggjandi plássum í Hollandi, þaðan sem meginþorri leirtausins er ættaður. Í Amsturdammi gekk þar á fund sérfræðings, sem heitir Jan M. Baarts. Jan samþykkti að skoða leirkerabrotin og myndir af öðrum brotum sem honum yrðu send. Hann var á sömu skoðun og ég. Skipverjarnir á Melkmeyt ætluðu greinilega að selja Íslendingum gæðadiska frá Ítalíu. En septembernótt árið 1659 gerði mikinn storm á Breiðafirði og eldur braust út um borð á Melkmeyt, sem kom í veg fyrir frekari sölumennsku skipverja.

Brotið hér að neðan er frá Norður-Ítalíu. Áður en ítölsku diskabrotin fundust í Flatey, höfðu sérfræðingar í Hollandi aldursgreint þessa tegund leirtaus til 1650-1660. Aldur brotanna í flaki Melkmeyts passar eins og flís í rass á þeirri aldursgreiningu og gerðafræði annarra forngripa í flakinu.

Brot af ítalskri skál sem fannst í flaki Melkmeyt við Flatey

Samkvæmt Kjósarannáll tókst meðal annars að bjarga hrísgrjónum úr flakinu og hafði áhöfnin þau til matar um veturinn, en Íslendingar gaukuðu að þeim öðru matarkyns og hafa vonandi fengið hrísgrjónagraut hjá Hollendingum og smá jenever sem þakkir fyrir hjálpina við skipbrotsmennina.

Gaman væri að heyra álit manna á því hvort ekki sé kominn tími til að klára rannsóknina í Viðey.

Þetta væri verkefni sem íslensk stórfyrirtæki gætu með góðu móti styrkt. Heyri ég gjarnan frá einu þeirra.

Býflugan vinnusama. Hana er að finna á nokkrum brotanna úr Melkmeyt

Diskur með skreyti þar sem líkt er eftir kínversku postulíni

© dr. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson fornleifafræðingur

Athugasemdir

[Jón Steinar Ragnarsson, 25.7.2007 kl. 12:57]

Takk fyrir þetta merkilega og fróðlega ágrip.  Mér varð hugsað til þess hvort fjárskortur til slíkra vísinda hafi valdið því að fleiri mikilvæg prójekt hafi verið söltuð?

Væri gaman að bera saman útlát í fornleifarannsóknir hér og í nágrannalöndum.  Ég hugsa að við stöndumst hann illa.  Ætli það megi ekki vænta fjárskorts næstu ár á meðan menn eru að jafna sig eftir endurbyggingarfylleríið á safninu.  Aðbúnaður að fornleifum hér og rannsóknum finnst mér hafa verið til háborinnar skammar.

Þjóðminjasafnið hefur alla tíð verið með geymslur í skúrræksnum hist og her og hafa mikil verðmæti farið í súginn þar vegna bruna, raka og annara skemmda.  Nú erum við það rík á pappírnum að það ætti að vera lag fyrir ykkur fræðingana að taka saman höndum um að lobbya fyrir ábyrgari stefnu og meiri peningum.

Vona samt að einkageirinn rétti ykkur hönd líka. Það eru mörg og mikilvæg verkefni framundan, eins og þetta sem þú fjallar um.

Mér hefur álltaf langað til að menn græfu í sjúkrahússtúnið á Ísafirði, þar sem fyrsta kirkjan stóð og bær Jóns Magnússonar þumals.  Píslarsagan á sér fastar rætur í mennngarsögu okkar og ekki úr vegi að gefa henni umgjörð þar til að halda á lofti minningunni um galdraofsóknirnar, sem enn blossa upp í dag undir misjöfnum formerkjum.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 29.7.2007 kl. 07:23]

Þakka þér fyrir Jón Steinar. Gott er að hafa stuðningsmann í þér fyrir fornleifarnar. Jú, það þarf mikla peninga í þessar rannsóknir, en líka í útgáfustarfsemi, sem vill gleymast. Það er ekki nóg að skrifa litla skýrslu og tvær setningar á www. Almenningur á rétt á því að lesa og sjá það sem fundist hefur og sjá og lesa hvað rannsóknir á munum og minjum hafa leitt í ljós.

Önnur söfn en Þjóðminjasafnið og Þjóðmenningarhúsið þurfa að geta sýnt þjóðararfinn. Það vantar stuðning við þau.

Uppgröfur í sjúkrahússtúnið á Ísafirði er óneitanlega spennandi verkefni. En hefur ekki verið rótað óhemju mikið þarna?