Herskipakomur - úr einkaskjalasafni PostDocsins

Guðmundur Magnússon (Skrafað við skýin) er með áhugaverðan pistil um skrif Björns ráðherra Bjarnasonar, sem minnist athugasemda sem William P. Rogers utanríkisráðherra Bandaríkjanna setti fram við Bjarna Ben árið 1969. Björn birtir áður óþekktar upplýsingar og storkar Jóni Ólafssyni og Guðna Th. með því að skrifa: ”Hvað skyldu þeir segja um þessa frásögn Guðni Th. og Jón Ólafsson, sem halda því fram, að íslenska ríkisstjórnin hafi verið hræddari við Rússana en hin bandaríska?”. Ekki ætla nú ég að dæma um það út frá einni upplýsingu sem Björn týnir út úr einkaskjalasafni sínu í Háuhlíð. Það væri léleg sagnfræði. 

Um erlendar herskipakomur til Íslands 30 árum áður en Bjarni Benediktsson talaði við Rogers, eru til nokkuð áhugaverðar heimildir, sem Björn Bjarnason á örugglega ekkert um heima hjá sér. Danir höfðu töluverðar áhyggjur af erlendum herskipakomum til Reykjavíkur í lok 4. áratugarins. Starfsmaður í danska sendiráðinu, C.A.C.Brun, tók eftir því að komu þýskra herskipa til Reykjavíkur fylgdi ávallt koma breskra herskipa. Skrifaði hann yfirboðurum sínum leyniskýrslu um þetta í október 1938. Skýrslan var meira að segja send með leynipósti til danska sendiráðsins í Berlín. Vorið 1939 ritaði Brun annað bréf til Utanríksiráðuneytisins í Kaupmannahöfn og áréttaði skoðun sína um, að komu þýskra herskipa fylgdi ávallt koma álíkra breskra skipa. Máli sínu til stuðnings nefndi hann komu þýska beitiskipsins Emden í mars 1939 og eftirfylgjandi komu breska herskólakipsins Vindictive.   

 Vindictive (1932)

Brun skrifaði: “Sú skoðun mín, að það séu tengsl þarna á milli, styrktist frekar, þegar yfirmaður Vindictives greindi mér frá því að heimssókn skipsins hefði ekki verið skipulögð við upphaf brottfararinnar; Fyrst um miðjan apríl fékk hann skipanir um hana.”

 

  Emden

Brun segir annars staðar frá þessum heimsóknum herskipa og hvaða íslenskum fyrirmennum var boðið um borð í þau. Ekki virðist sem yfirvöld í Danmörku hafi haft minni áhyggjur af skipakomunum Þjóðverja en Íslendingar, ellegar beiðnum um flugaðststöðu á Íslandi, sem voru settar fram af Þjóðverjum á sama tíma, eins og má lesa í bókum Þórs Whiteheads. C.A.C. Brun var hins vegar mjög snemma áhyggjufullur um áform og brölt Þjóðverja. Hann aðstoðaði líka landlausa gyðinga á Íslandi. Hann valdi sjálfur að yfirgefa Reykjavík með fjölskyldu sína og hélt til Bandaríkanna í trássi við fyrirskipanir yfirboðara sinna í Kaupmannahöfn. Í Washington var hann Íslendingum til mikils gangs. 

Um skipið Emden er hægt að upplýsa, að því var siglt til Gautaborgar í júní 1940 eftir að hafa unnið usla í Noregi, og sáu Svíar í tvískinnungi sínum ekkert athugavert við þá heimsókn og leyfðu áhöfninni meira að segja æfingar á landgrunni sínu. Síðan var haldið til stranda Eystrasalts til árása. Skipinu var grandað í Kiel 3. maí 1945.   

Og hvað ætli Guðni Th, Jón Ólafs og Þór Whitehead hugsi nú? Mér er svo sem nokkurn veginn sama. Allir geta haft skoðun á sögu sinni. Því fleiri, því betra.