Íslensk afbökun

 

Ég er nýkominn úr stuttu sumarleyfi til ættjarðarinnar, þar sem ég fór aðeins einu sinni í tölvu til að pota inn bloggi um diska úr Flatey, sem ég átti í handraðanum.

Það var heldur ekki að spyrja af því í þetta sinn, allt á Íslandi er dýrara en hér í Danaveldi, nema að vera skyldi helsta kjarnfóður Íslendinga, sælgætið og ropvatn.

Ekki kemst maður fram hjá hinu daglega brauði á Íslandi, sem hefur farið mjög mikið aftur á síðustu 11 árum. Á þeim tíma hef ég haft tök á því að rannsaka reglulega afturför íslenskrar brauðgerðar. Hér ræði ég ekki um brauð í plasti í stórmörkuðum, enda hafa þau lítið breyst og eru búin til eftir fastri formúlu.

Hvernig er þessari hnignun brauðsins svo háttað, gætu menn spurt.  Jú, sjáið til, brauðin og t.d. rúnstykkin á Íslandi hafa stækkað, en ekki þyngst. Það virðist bakað eftir mottóinu: Því stærra, því betra. En í raun er hefur magn hveitis og kjarna ekkert aukist í takt við stærðina. Brauðið er bara loftmeira og er oft eins og hann Svampur Sveinsson í öðru veldi.

Ég fór í ýmis bakarí í von um að finna dönsk rúnstykki eða ítölsk panini, sem bökuð voru á réttan hátt. En allir bakarar virtust vera að baka einhver svampkennd bakkelsi, stór og hlussuleg, full af loftholum. Stundum eru þau kölluð gróf vegna þess að hellt hefur verið handfylli af fuglafræjum ofan á hvelfinguna yfir holrúminu undir. Svo bítur maður í og tannsettið hrinur niður á neðstu hæð eins og tvíburaturnar í New York. Já, það hefur vissulega verið unnið hryðjuverk á brauðly(i)stinní á Íslandi.

Snúðarnir og sætabrauð eru, eins og Íslendingar sjálfir, orðnir stærri en áður var. Þeir kosta auðvitað meira en maður borgar fyrst og fremst fyrir loft og kannski sykurglassúr. Einu sinni bjó Björnsbakarí til afburðargóð Mohn-stykki, alveg eins og þau eru best í Þýskalandi. Nú eru þetta loftkenndar lengjur, sem skornar eru í stykki, og innihalda allt of fá birkisfræ, sem er það sem einkenna á Mohn-stykki. Birkisfræ eru fræ valmúans, sem á þýsku heitir Mohn en ekki Moon eins ég sá í einu bakaríinu í Reykjavík.

Litlu stinnu og góðu rúnstykkin sem ég keypti í Björnsbakaríi, síðast þegar ég bjó á Íslandi, og sem við nutum á sunnudagsmorgnum á svölum þakíbúðarinnar okkar á Neshaganum, eru orðin af stórum hlussum með lofthvelfingum á stærð við Péturskirkjuna í Róm.

Ég fór einnig í bakarí og konditorí, sem kenna sig við danskan bakstur. Ekkert var þar að finna sem minnt gat á góða danska brauðgerð. Hér verð ég að gæta sanngirni. Dönsk brauðgerð getur einnig verið misjöfn, en menn geta þó fundið bakarí, sem ekki selja loft og volume, eins og íslenskir bakarar.

Öll íslensk bakarí  (í Reykjavík) virðast baka eins, utan einn bakari, sem óþarfi er að nefna, sem víst kallar sig brauðhönnuð eða eitthvað svoleiðis, og sem selur sín brauð sem hönnun og heilsubrauð á uppsprengdu verði. Þau eru nógu helvíti góð, en manni er illt í buddunni eftir að hafa keypt þau. Drengurinn sá rekur ekki alþýðubrauðgerð, en er að gera góða hluti.

Eitt sinn kom ég til Ísafjarðar fyrir svona 11 árum og fór þar í afburðabakarí, sem hafði varðveitt allar bestu dönsku hefðirnar. Eða voru þær kannski þýskar? Það skiptir ekki máli, en þar voru í gangi uppskriftir sem Íslenskir bakarar mættu stæla í stað þess að vera baka loftsnúða á stærð við stærstu kúadellur eða náhvít "ítölsk" stykki, sem líkjast hvíta nábrauðinu sem Bretar nörtuðu í aldir, áður en þeir uppgötvuðu að hægt var að baka annars konar brauð.

Ég held að ég sé búinn að greina meinið fyrir afbökuninni í brauðgeiranum á Íslandi. Ég held að vandinn sé, að allt sé að blása upp og út á Íslandi. Þar er andleg verðbólga. Rúnstykkin verða að vera stór í stíl við bílana sem stækka ört. Vegirnir verða að stækka í takt við bílana, sem ekki lengur passa á vegina. Bigger is better er greinilega orðið Faðirvor á Íslandi. Íslendingar eru að stækka og allt stækkar með og hækkar, sérstaklega verðið.

Munið líka að maðurinn lifir þó ekki af einu saman brauði .... heldur ekki sá sem rausar hér.

Brot úr sögu Flateyjar

 

Þegar ég sá viðtalið við Ragnar Edvardsson fornleifafræðing nýverið, var mér hugsað til annarrar fornleifarannsóknar, sem vegna fjárskorts var aldrei kláruð. Það var rannsókn á flaki hollenska skipsins Melkmeyt, Mjaltastúlkunnar, sem sökk við Flatey á Breiðafirði árið 1659.

Skipið var hlaðið varningi, líklegast vöru sem skipverjar seldu vel álnuðum Íslendingum til að drýgja hlut sinn. Skip, eins og það sem lagðist að við Viðey, var líklega á ferð til ýmissa hafna Hollendinga á norðurslóðum til að sækja lýsi og fisk. Mesta magn leirkera, sem fundist hafa  í einni og sömu fornleifarannsókninni á Íslandi, fannst við köfun dr. Bjarna F. Einarssonar og félaga niður á flakið árið 1993 (sjá skýrslu Bjarna í Árbók hins íslenska Fornaleifafélags árið 1993), en ég var að nafninu til stjórnandi rannsóknarinnar, enda landkrabbi.

Einhvern veginn svona leit Melkmeyt út áður en hún sökk

Leirkerabrotin í Melkmeyt eru miklar gersemar. Flest leirkerabrotin úr Melkmeyt eru hollensk að uppruna. Melkmeyt er í raun "Gullskipið". Öll leit af Het Wapen van Amsterdam var út í hött.  

Ég fór árið 1995 gagngert til Hollands með brot af nokkrum leirmunum, sem mig grunaði að gætu verið lengra að komin en úr Harlem og Delft eða nærliggjandi plássum í Hollandi, þaðan sem meginþorri leirtausins er ættaður. Í Amsturdammi gekk þar á fund sérfræðings, sem heitir Jan M. Baarts. Jan samþykkti að skoða leirkerabrotin og myndir af öðrum brotum sem honum yrðu send. Hann var á sömu skoðun og ég. Skipverjarnir á Melkmeyt ætluðu greinilega að selja Íslendingum gæðadiska frá Ítalíu. En septembernótt árið 1659 gerði mikinn storm á Breiðafirði og eldur braust út um borð á Melkmeyt, sem kom í veg fyrir frekari sölumennsku skipverja.

Brotið hér að neðan er frá Norður-Ítalíu. Áður en ítölsku diskabrotin fundust í Flatey, höfðu sérfræðingar í Hollandi aldursgreint þessa tegund leirtaus til 1650-1660. Aldur brotanna í flaki Melkmeyts passar eins og flís í rass á þeirri aldursgreiningu og gerðafræði annarra forngripa í flakinu.

Brot af ítalskri skál sem fannst í flaki Melkmeyt við Flatey

Samkvæmt Kjósarannáll tókst meðal annars að bjarga hrísgrjónum úr flakinu og hafði áhöfnin þau til matar um veturinn, en Íslendingar gaukuðu að þeim öðru matarkyns og hafa vonandi fengið hrísgrjónagraut hjá Hollendingum og smá jenever sem þakkir fyrir hjálpina við skipbrotsmennina.

Gaman væri að heyra álit manna á því hvort ekki sé kominn tími til að klára rannsóknina í Viðey.

Þetta væri verkefni sem íslensk stórfyrirtæki gætu með góðu móti styrkt. Heyri ég gjarnan frá einu þeirra.

Býflugan vinnusama. Hana er að finna á nokkrum brotanna úr Melkmeyt

Diskur með skreyti þar sem líkt er eftir kínversku postulíni

© dr. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson fornleifafræðingur

Dies caniculares

 

Sannkallaðir hundadagar.

Hér færi ég sönnur fyrir því, að hundaspark er gömul og góð norsk íþrótt, sem snemma þróaðist í fótbolta og múgæsingu. Sparkaðir hundar leituðu einatt til fjalla og gerðust vitanlega styggir.

Talið er víst að íþróttin hafi borist frá Afríku með hvíta manninum þegar hann fór til Evrópu. En sumir vísindamenn harðneita þessu og telja víst að fólk í Afríku hafi aðeins stundað hundakast.

Hundakast í Afríku

Franskur ferðamaður sendi mér þessa mynd af hundi í kirkju á Akureyri. Hann uppgötvaði fyrst hundinn þegar hann setti myndirnar inn á tölvu sína heima í Avignon.

 

Hundurinn Lúkas á lífi

Merk rannsókn Ragnars Edvardssonar

Fornleifarannsóknir Ragnars Edvardssonar á Ströndum eru með þeim merkari á Íslandi á síðari árum. Ég hef lesið rannsóknarskýrslu Ragnar frá síðastliðnu ári og er viss um að ef rannsóknin fær nægilegt fé á næstu árum, komi út úr henni mikilvæg viðbót við Íslandssöguna og iðnaðarsögu Íslendinga. Ég hlakka til að sjá hvað Ragnar segir í Mogganum á morgun.

Hér að ofan er lágmynd af hvalskurði á 17. aldar skáp sem er varðveittur á safninu í Horn á Fríslandi (Hollandi). Þannig hefur hvalaskurður og bræðsla líklega farið fram á Strákatanga og víðar á Íslandi. Hér fyrir neðan er mynd frá "stóriðjubræðslu" á Jan Mayen, en bræðslan á Strákatanga var nú líklegast smærri í sniðum.

Njótið myndarinnar til fullnustu með því að klikka tvisvar á hana

Stóriðja sautjándu aldar á Ströndum

Verðlaunin í myndagetraun PostDocs

Verðlaunin við fyrstu og kannski síðustu myndagetraun PostDocs er fornt verkalýðsblað. Eins konar DV 19. aldar.  Það er eintak af The The Penny Magazine, frá 7. desember 1833. Blað þetta, sem út kom á hverjum laugardegi frá 1832 til 1835 og var ætlað að uppfræða verkalýðinn á Bretlandseyjum. Félagaskapur sem kallaði sig The Society for the Diffusion of Useful Knowlege sá um útgáfuna. Guðmundur Magnússon var ekki ritstjóri þá. Blaðið kom upphaflega út í 200.000 eintökum og kostaði aðeins eitt penny, sem var viðráðanlegt fyrir meðalverkamenn. En verkalýðnum þótti það og þurrt og spekingslegt, og keyptu frekar öl, svo það dó drottni sínum eftir þrjú ár. Verkalýðurinn á Bretlandseyjum hefur enn ekki borið barr sitt eftir það. 

Þann 7. desember 1833 gátu menn lesið um Geysi á forsíðunni og Vatíkanið á baksíðu. Leiðinlegt að Jón Valur Jensson skyldi ekki hafa tekið þátt í spurningaleiknum.

Vinningshafinn getur nú sent mér heimilisfang sitt á emlinn minn og mun hann fá blaðið með póstinum einhvern næstu daga.

Hér kemur rétt svar

 

sigið músinni á myndina til að njóta hennar til fullnustu

Það var enginn með nógu mörg rétt svör til að kalla sig Mastermind í myndagetraun PostDocs. Ég verð greinilega að hafa þetta auðveldara næst, ef það verður þá eitthvað næst. En verðlaun verða samt sem áður veitt, fyrir hugmyndaríkasta svarið. Sjá neðar.

Myndin var auðvitað af Íslendingum og er að finna í bók eftir síra John Trusler, í 1. bindi af The Habitable World Descirbed; Or the Present State of the People in all Parts of the Globe, from North to South: Showing The Situation, Extent, Climate, Productions, Animals, &c. of the different Kingdoms and States; Including all the new Discoveries: etc. & etc. Part I., London 1788.

Séra og dr. John Trusler var mikill fræðari. Þessi mynd af honum er úr bók hans The Progress of Man and Society, London (1791).

Rétt svör í getrauninni voru því :

Íslendingar; (Árnesingar) (hjón)

Árið 1788 (18. öld).

Fólkið er að tala um Heklu (það bendir á Heklu)

Hekla hafði nýverið gosið, það er að segja árið 1766. Telja fróðir menn að í því gosi hafi verið mesta hraunrennsli úr Heklu á sögulegum tíma. Koparstungan sýnir því hugsanlega fyrsta gosmökkinn, sem steig upp frá fjallinu í því gosi.

Myndin er eftir listamann, sem starfaði í London fyrir og eftir aldamótin 1800, og sem hét J. Thornthwaite (f. 1740). Sá hefur væntanlega aldrei til Íslands komið, frekar en Trusler, og ristir hann einnig í koparinn þessi afsakandi orð: "Published as the Act directs, by the Author, March 1, 1788".Hann teiknaði aðra mynd af Íslendingum í bókina, sem sýnir fólk við útieldun við Geysi í Haukadal. Og ég held bara að Hekla sé þar líka í bakgrunninum. Útieldun við hverina í Haukadal var víst afar vinsæl iðja, áður en Íslendingar uppgötvuðu Weber grillið og gerðust aftur fullgildir hirðingjar.

Vegna þess að það er svo gaman að hafa sigurvegara, og vegna þess að þið svöruðu skemmtilega, verða hér veitt verðlaun fyrir hugmyndaríkasta svarið. Þau hljóta: Loftur Altice Þorsteinsson.

Meira um verðlaunin í næstu færslu.

Getraun: Nú fer hver að verða síðastur

Snati er einnig með á myndinni. Gæti hann gefið svarið?

Aðeins klukkustund eftir. Sjáið spurninguna hér fyrir neðan. Verðlaun í boði!

Getraun: Hvaða fólk er þetta?

Hér kemur smágáta eftir alla kaþólskuna í gær. Smáverðlaun eru í boði fyrir þann sem kemur með rétta(sta) lausn fyrir miðnætti 12.7.2007. Réttust lausn er að minnsta kosti tvö rétt svör.  Ef fleiri en einn er með rétt svar mun ég láta draga vinningshafann á seðli úr hattinum mínum. Safnafólki og fræðingum er hins vegar bannað að taka þátt í þessari getraun.

Hvaða fólk er þetta á myndinni og á hvaða tímum var það uppi, og hvað ætli það hafi verið að ræða um?

Kirkjunnar maður?

 

Kirkjunnar maður, það er að segja maður kaþólsku kirkjunnar í Póllandi, Pater Tadeusz Rydzyk, er gyðingahatari af verstu tegund, sem svífst einskis til að dreifa óþverra og illu umtali um gyðinga.

Nýlega hélt hann ræðu fyrir háskólastúdenta, þar sem hann hélt því fram að gyðingar hefðu Lech Kaczynski, forseta Póllands, í vasanum; að pólskir gyðingar væru að hrifsa til sín því sem nemur milljörðum Bandaríkjadala frá Pólverjum. Faðir Rydzyk rekur útvarpsstöðina  Radio Maryja, þar sem gyðingum er kennt um allt sem miður fer í Póllandi.

Árið 1939 voru um 3 milljónir gyðinga í Póllandi. Flestir þeirra tórðu undir fátækramörkum. Í dag, eftir útrýmingar nasista og útskúfanir kommúnista, búa aðeins nokkur þúsund gyðinga í Póllandi. Faðir Tadeusz og fylgifiskar hans vilja greinilega að sagan endurtaki sig. 

Og viti menn, mikið er líka rætt um prestskömmina á síðu sem heitir http://www.iceland.pl/  . Sumir af þeim sem taka þátt í umræðunni eru búsettir á Íslandi og ekki trúi ég öðru en að Pólverjar á Íslandi séu lítið gefnir fyrir presta eins og Rydzyk.

Benedikt páfi í Róm hefur ávítað þennan preláta, en þú lesandi góður, og helst allir kaþólikkar á Íslandi, og sér í lagi kaþólskir pólverjar búsettir á Íslandi, getið gert ykkar til að setja Rydzyk út af sakramentinu. Það er einfaldlega skylda ykkar.

Það eru 10.000 Pólverjar á Íslandi og þeir eru látnir í friði. Það eru í hæsta lagi 10.000 gyðingar í Póllandi, en þeir eru ofsóttir af illmennum innan Hinnar Heilögu Rómverskkaþólsku Kirkju. Pólverjar á Íslandi gætu nú aldeilis látið til sín taka til að kveða niður þann andskota.

Farið inn að heimasíðu Stofnunar Símons Wiesenthals og ritið undir beiðni til Biskupastefnu Póllands um að svipta Tadeusz Rydzyk kjól og kalli hið fyrsta. Það yrði landhreinsun í meira lagi.

Farfúr - In Memoriam

 

Músin Farfur, sem var afar lík Mikka mús, og sem um tíma hefur kennt börnum í Hamastan (áður Gaza) að hatast út í allt og alla, er nú öll. Farfur dó ekki eðlilegum dauðdaga í sóttarsæng. Hann var myrtur, eins og flestir í Gaza.

29. júní sl. var sýnd síðasta "Stundin Okkar" með Farfur. Í þættinum var Farfur myrtur, og auðvitað af flugumönnum ísraelsku leyniþjónustunnar Mossad , sem allt í einu birtist og vildi kaupa land Farfurs. "Farfur dó píslavættisdauða er hann varði land sitt hetjulega" sagði önnur persóna í barnatíma Hamas. Mossad-rottan leiddi Farfur í músagildru. Í paradís hitti Farfúr fyrir fjöldann allan af jómfrúarmúsum og hefur þegar fengið trog með 400 mismunandi ostum frá Evrópubandalaginu.

Talsmaður sjónvarpsstöðvarinnar, sem rændi músinni frá Disney Corporation, tjáði fréttamönnum að sýning þáttanna um Farfúr hefði verið hætt til þess að fá pláss fyrir annað öflugra dagsskrárefni, þ.e. þætti BBC um Hizbo-Laa-Laa og vini hans.