Diskó Kristjáns níunda og konungssteinninn

 

Þegar Íslendingar héldu upp á 1000 ára afmæli búsetu í landinu árið 1874 var mikið um dýrðir. Kristján konungur vor, níundi, kom í heimsókn. Myndir í vikublaðinu Illustrated London News eru líklega með bestu heimildum sem til eru um þessa heimsókn.

Í september árið 1874 birti blaðið röð lítilla fréttapistla um það sem gerðist á Íslandi við konungskomuna. Ekki er ég þó viss um að stálstungan frá dansiballinu hér fyrir ofan gefi rétta mynd af því sem gerðist. Þetta var hættan við stálstungur. Þær áttu til að ýkja. Stóri salurinn á líklega að vera salur Lærða Skólans.

Stúlkurnar í skautbúningunum voru sem dáleiddar af dönsku riddurunum.

Önnur mynd, sem birtist fyrr í Illustrated London News, sýnir Stjána númer 9 skoða stærðar stein þar sem í var höggvið fangamark hans hátignar. Þessi steinn er enn til, en þó nokkuð veðraður, við Geysi í Haukadal, eins tveir aðrir steinar frá konungskomunum 1907 og 1921.

Ég var við Geysi um daginn, en náði ekki mynd af steinunum. Ég fékk því þessa að láni hjá meistaraljósmyndaranum Ingva Stígssyni.

Eyðilegging Jerúsalems - mun aldrei takast

 

Ég á gamla stálstungu sem ég held mjög mikið upp á. Hún sýnir gyðinga í Istanbuli samkunduhúsinu í Jerúsalem árið 1825. Istanbuli var reist árið 1764 á gyðingum frá Tyrklandi. En fljótlega var húsið einnig notuð af gyðingum frá Kúrdistan, Norður og Vestur-Afríku og meira að segja frá Hollandi.

Eitt af því sem einkennt hefur hersetulið í Jerúsalem, hefur verið skipulögð eyðilegging þeirra á samkunduhúsum og musterum gyðinga. Allir borginni óviðkomandi reyndu að útrýma menningu þeirra og tilvist. Musterið í Jerúsalem var fyrst eyðilagt af Babýloníumönnum árið 586 f. Kr. Annað musterið var eyðilagt af Rómverjum árið 70 e. Kr. Á musterishæð hafa síðan á 7. öld e. Kr. staðið helgar byggingar múslima, sem gyðingar mega ekki nálgast. 

Árið 1948 brenndu og eyðilögðu arabar fjögur forn samkunduhús sefardískra gyðinga í Jerúsalem.

Hurva samkunduhús Askenasa var sprengt í loft upp árið 1948.

Svona leit Hurva út áður en það gerðist. Nú er verið að endurreisa samkunduhúsið í sinni upphaflegu mynd eftir gömlum teikningum og ljósmyndum. Hurva var hér áður aðalguðshús fræga rabbína frá Litháen. Það voru nefnilega líka gyðingar í Palestínu. Þeir voru þar alla tíð og líka á undan þeim fjölleita og -lynda hópi sem kalla sig Palestínumenn.

Árið 1967 níddust Jórdanar á Yochanan ben Zakai sýnagógunni, sem er frá 17. öld. Þar voru máski að verki sömu jórdönsku hermennirnir sem myrtu þúsundir Palestínumanna hinn skæða svarta septembermánuð árið 1970 og mánuðina á eftir. Heilög bygging er ekki eins mikils virði og mannslíf, en hvorki líf gyðinga né guðshús hafa verið hátt skrifuð meðal araba. Það sýnir sagan okkur. Síðast í fyrra, er Ísraelsmenn yfirgáfu Gaza, réðust Palestínumenn á samkunduhús þeirra, báru að þeim eld og eyðilögðu. Slíkt virðingarleysi skapar ekki frið.

Nú þegar Fatah segist vera horfin frá stuðningi við vopnaða baráttu, eru þeir komnir miklu lengra en leikhópurinn í stuðningsfélagi Palestínumanna á Íslandi. Ef treysta má Fatah, er orðið meira sennilegt að eyðilegging Jerúsalems muni ekki takast á næstunni.

Mein Crampf

Þýðingar á krampaköstum Hitlers hafa verið seldar grimmt í heimi múslima til fjölda ára. Bókin hefur til að mynda selst vel í Tyrklandi og eins er hún metsölubók í Gaza.

Það er svo skrítið, að ef mönnum er gert erfitt fyrir að fá eitthvað, sækjast þeir enn meira í það. Það sama gildir um gallið í Mein Kampf. En þegar fræðimenn vilja fara að gefa verkið út með neðanmálsskýringum á óþverra, sem heilvita fólk getur séð í gegnum, þá er einnig verið að mikla það sem lítið og ómerkilegt er.  Ég tek undir það sem Wofgang Benz, prófessor í Berlín, hefur sagt: Best er að láta nýnasista og aðra um útgáfur á ruglinu. Fólk, sem hefur áhuga á þessum óskapnaði, mun frekar kaupa bókina á 4 evrur hjá nýnasistum í stað þess að kaupa hana með skýringum eftir fræðimenn á 100 evrur.

Fólk sem kaupir Mein Kampf eru oftast fasistar og fræðimenn og gagnrýnin hugsun eru einatt fyrstu fórnarlömb þess konar lýðs.

Verður Mein Kampf endurútgefin?

Íslensk afbökun

 

Ég er nýkominn úr stuttu sumarleyfi til ættjarðarinnar, þar sem ég fór aðeins einu sinni í tölvu til að pota inn bloggi um diska úr Flatey, sem ég átti í handraðanum.

Það var heldur ekki að spyrja af því í þetta sinn, allt á Íslandi er dýrara en hér í Danaveldi, nema að vera skyldi helsta kjarnfóður Íslendinga, sælgætið og ropvatn.

Ekki kemst maður fram hjá hinu daglega brauði á Íslandi, sem hefur farið mjög mikið aftur á síðustu 11 árum. Á þeim tíma hef ég haft tök á því að rannsaka reglulega afturför íslenskrar brauðgerðar. Hér ræði ég ekki um brauð í plasti í stórmörkuðum, enda hafa þau lítið breyst og eru búin til eftir fastri formúlu.

Hvernig er þessari hnignun brauðsins svo háttað, gætu menn spurt.  Jú, sjáið til, brauðin og t.d. rúnstykkin á Íslandi hafa stækkað, en ekki þyngst. Það virðist bakað eftir mottóinu: Því stærra, því betra. En í raun er hefur magn hveitis og kjarna ekkert aukist í takt við stærðina. Brauðið er bara loftmeira og er oft eins og hann Svampur Sveinsson í öðru veldi.

Ég fór í ýmis bakarí í von um að finna dönsk rúnstykki eða ítölsk panini, sem bökuð voru á réttan hátt. En allir bakarar virtust vera að baka einhver svampkennd bakkelsi, stór og hlussuleg, full af loftholum. Stundum eru þau kölluð gróf vegna þess að hellt hefur verið handfylli af fuglafræjum ofan á hvelfinguna yfir holrúminu undir. Svo bítur maður í og tannsettið hrinur niður á neðstu hæð eins og tvíburaturnar í New York. Já, það hefur vissulega verið unnið hryðjuverk á brauðly(i)stinní á Íslandi.

Snúðarnir og sætabrauð eru, eins og Íslendingar sjálfir, orðnir stærri en áður var. Þeir kosta auðvitað meira en maður borgar fyrst og fremst fyrir loft og kannski sykurglassúr. Einu sinni bjó Björnsbakarí til afburðargóð Mohn-stykki, alveg eins og þau eru best í Þýskalandi. Nú eru þetta loftkenndar lengjur, sem skornar eru í stykki, og innihalda allt of fá birkisfræ, sem er það sem einkenna á Mohn-stykki. Birkisfræ eru fræ valmúans, sem á þýsku heitir Mohn en ekki Moon eins ég sá í einu bakaríinu í Reykjavík.

Litlu stinnu og góðu rúnstykkin sem ég keypti í Björnsbakaríi, síðast þegar ég bjó á Íslandi, og sem við nutum á sunnudagsmorgnum á svölum þakíbúðarinnar okkar á Neshaganum, eru orðin af stórum hlussum með lofthvelfingum á stærð við Péturskirkjuna í Róm.

Ég fór einnig í bakarí og konditorí, sem kenna sig við danskan bakstur. Ekkert var þar að finna sem minnt gat á góða danska brauðgerð. Hér verð ég að gæta sanngirni. Dönsk brauðgerð getur einnig verið misjöfn, en menn geta þó fundið bakarí, sem ekki selja loft og volume, eins og íslenskir bakarar.

Öll íslensk bakarí  (í Reykjavík) virðast baka eins, utan einn bakari, sem óþarfi er að nefna, sem víst kallar sig brauðhönnuð eða eitthvað svoleiðis, og sem selur sín brauð sem hönnun og heilsubrauð á uppsprengdu verði. Þau eru nógu helvíti góð, en manni er illt í buddunni eftir að hafa keypt þau. Drengurinn sá rekur ekki alþýðubrauðgerð, en er að gera góða hluti.

Eitt sinn kom ég til Ísafjarðar fyrir svona 11 árum og fór þar í afburðabakarí, sem hafði varðveitt allar bestu dönsku hefðirnar. Eða voru þær kannski þýskar? Það skiptir ekki máli, en þar voru í gangi uppskriftir sem Íslenskir bakarar mættu stæla í stað þess að vera baka loftsnúða á stærð við stærstu kúadellur eða náhvít "ítölsk" stykki, sem líkjast hvíta nábrauðinu sem Bretar nörtuðu í aldir, áður en þeir uppgötvuðu að hægt var að baka annars konar brauð.

Ég held að ég sé búinn að greina meinið fyrir afbökuninni í brauðgeiranum á Íslandi. Ég held að vandinn sé, að allt sé að blása upp og út á Íslandi. Þar er andleg verðbólga. Rúnstykkin verða að vera stór í stíl við bílana sem stækka ört. Vegirnir verða að stækka í takt við bílana, sem ekki lengur passa á vegina. Bigger is better er greinilega orðið Faðirvor á Íslandi. Íslendingar eru að stækka og allt stækkar með og hækkar, sérstaklega verðið.

Munið líka að maðurinn lifir þó ekki af einu saman brauði .... heldur ekki sá sem rausar hér.

Brot úr sögu Flateyjar

 

Þegar ég sá viðtalið við Ragnar Edvardsson fornleifafræðing nýverið, var mér hugsað til annarrar fornleifarannsóknar, sem vegna fjárskorts var aldrei kláruð. Það var rannsókn á flaki hollenska skipsins Melkmeyt, Mjaltastúlkunnar, sem sökk við Flatey á Breiðafirði árið 1659.

Skipið var hlaðið varningi, líklegast vöru sem skipverjar seldu vel álnuðum Íslendingum til að drýgja hlut sinn. Skip, eins og það sem lagðist að við Viðey, var líklega á ferð til ýmissa hafna Hollendinga á norðurslóðum til að sækja lýsi og fisk. Mesta magn leirkera, sem fundist hafa  í einni og sömu fornleifarannsókninni á Íslandi, fannst við köfun dr. Bjarna F. Einarssonar og félaga niður á flakið árið 1993 (sjá skýrslu Bjarna í Árbók hins íslenska Fornaleifafélags árið 1993), en ég var að nafninu til stjórnandi rannsóknarinnar, enda landkrabbi.

Einhvern veginn svona leit Melkmeyt út áður en hún sökk

Leirkerabrotin í Melkmeyt eru miklar gersemar. Flest leirkerabrotin úr Melkmeyt eru hollensk að uppruna. Melkmeyt er í raun "Gullskipið". Öll leit af Het Wapen van Amsterdam var út í hött.  

Ég fór árið 1995 gagngert til Hollands með brot af nokkrum leirmunum, sem mig grunaði að gætu verið lengra að komin en úr Harlem og Delft eða nærliggjandi plássum í Hollandi, þaðan sem meginþorri leirtausins er ættaður. Í Amsturdammi gekk þar á fund sérfræðings, sem heitir Jan M. Baarts. Jan samþykkti að skoða leirkerabrotin og myndir af öðrum brotum sem honum yrðu send. Hann var á sömu skoðun og ég. Skipverjarnir á Melkmeyt ætluðu greinilega að selja Íslendingum gæðadiska frá Ítalíu. En septembernótt árið 1659 gerði mikinn storm á Breiðafirði og eldur braust út um borð á Melkmeyt, sem kom í veg fyrir frekari sölumennsku skipverja.

Brotið hér að neðan er frá Norður-Ítalíu. Áður en ítölsku diskabrotin fundust í Flatey, höfðu sérfræðingar í Hollandi aldursgreint þessa tegund leirtaus til 1650-1660. Aldur brotanna í flaki Melkmeyts passar eins og flís í rass á þeirri aldursgreiningu og gerðafræði annarra forngripa í flakinu.

Brot af ítalskri skál sem fannst í flaki Melkmeyt við Flatey

Samkvæmt Kjósarannáll tókst meðal annars að bjarga hrísgrjónum úr flakinu og hafði áhöfnin þau til matar um veturinn, en Íslendingar gaukuðu að þeim öðru matarkyns og hafa vonandi fengið hrísgrjónagraut hjá Hollendingum og smá jenever sem þakkir fyrir hjálpina við skipbrotsmennina.

Gaman væri að heyra álit manna á því hvort ekki sé kominn tími til að klára rannsóknina í Viðey.

Þetta væri verkefni sem íslensk stórfyrirtæki gætu með góðu móti styrkt. Heyri ég gjarnan frá einu þeirra.

Býflugan vinnusama. Hana er að finna á nokkrum brotanna úr Melkmeyt

Diskur með skreyti þar sem líkt er eftir kínversku postulíni

© dr. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson fornleifafræðingur

Dies caniculares

 

Sannkallaðir hundadagar.

Hér færi ég sönnur fyrir því, að hundaspark er gömul og góð norsk íþrótt, sem snemma þróaðist í fótbolta og múgæsingu. Sparkaðir hundar leituðu einatt til fjalla og gerðust vitanlega styggir.

Talið er víst að íþróttin hafi borist frá Afríku með hvíta manninum þegar hann fór til Evrópu. En sumir vísindamenn harðneita þessu og telja víst að fólk í Afríku hafi aðeins stundað hundakast.

Hundakast í Afríku

Franskur ferðamaður sendi mér þessa mynd af hundi í kirkju á Akureyri. Hann uppgötvaði fyrst hundinn þegar hann setti myndirnar inn á tölvu sína heima í Avignon.

 

Hundurinn Lúkas á lífi

Merk rannsókn Ragnars Edvardssonar

Fornleifarannsóknir Ragnars Edvardssonar á Ströndum eru með þeim merkari á Íslandi á síðari árum. Ég hef lesið rannsóknarskýrslu Ragnar frá síðastliðnu ári og er viss um að ef rannsóknin fær nægilegt fé á næstu árum, komi út úr henni mikilvæg viðbót við Íslandssöguna og iðnaðarsögu Íslendinga. Ég hlakka til að sjá hvað Ragnar segir í Mogganum á morgun.

Hér að ofan er lágmynd af hvalskurði á 17. aldar skáp sem er varðveittur á safninu í Horn á Fríslandi (Hollandi). Þannig hefur hvalaskurður og bræðsla líklega farið fram á Strákatanga og víðar á Íslandi. Hér fyrir neðan er mynd frá "stóriðjubræðslu" á Jan Mayen, en bræðslan á Strákatanga var nú líklegast smærri í sniðum.

Njótið myndarinnar til fullnustu með því að klikka tvisvar á hana

Stóriðja sautjándu aldar á Ströndum

Verðlaunin í myndagetraun PostDocs

Verðlaunin við fyrstu og kannski síðustu myndagetraun PostDocs er fornt verkalýðsblað. Eins konar DV 19. aldar.  Það er eintak af The The Penny Magazine, frá 7. desember 1833. Blað þetta, sem út kom á hverjum laugardegi frá 1832 til 1835 og var ætlað að uppfræða verkalýðinn á Bretlandseyjum. Félagaskapur sem kallaði sig The Society for the Diffusion of Useful Knowlege sá um útgáfuna. Guðmundur Magnússon var ekki ritstjóri þá. Blaðið kom upphaflega út í 200.000 eintökum og kostaði aðeins eitt penny, sem var viðráðanlegt fyrir meðalverkamenn. En verkalýðnum þótti það og þurrt og spekingslegt, og keyptu frekar öl, svo það dó drottni sínum eftir þrjú ár. Verkalýðurinn á Bretlandseyjum hefur enn ekki borið barr sitt eftir það. 

Þann 7. desember 1833 gátu menn lesið um Geysi á forsíðunni og Vatíkanið á baksíðu. Leiðinlegt að Jón Valur Jensson skyldi ekki hafa tekið þátt í spurningaleiknum.

Vinningshafinn getur nú sent mér heimilisfang sitt á emlinn minn og mun hann fá blaðið með póstinum einhvern næstu daga.

Hér kemur rétt svar

 

sigið músinni á myndina til að njóta hennar til fullnustu

Það var enginn með nógu mörg rétt svör til að kalla sig Mastermind í myndagetraun PostDocs. Ég verð greinilega að hafa þetta auðveldara næst, ef það verður þá eitthvað næst. En verðlaun verða samt sem áður veitt, fyrir hugmyndaríkasta svarið. Sjá neðar.

Myndin var auðvitað af Íslendingum og er að finna í bók eftir síra John Trusler, í 1. bindi af The Habitable World Descirbed; Or the Present State of the People in all Parts of the Globe, from North to South: Showing The Situation, Extent, Climate, Productions, Animals, &c. of the different Kingdoms and States; Including all the new Discoveries: etc. & etc. Part I., London 1788.

Séra og dr. John Trusler var mikill fræðari. Þessi mynd af honum er úr bók hans The Progress of Man and Society, London (1791).

Rétt svör í getrauninni voru því :

Íslendingar; (Árnesingar) (hjón)

Árið 1788 (18. öld).

Fólkið er að tala um Heklu (það bendir á Heklu)

Hekla hafði nýverið gosið, það er að segja árið 1766. Telja fróðir menn að í því gosi hafi verið mesta hraunrennsli úr Heklu á sögulegum tíma. Koparstungan sýnir því hugsanlega fyrsta gosmökkinn, sem steig upp frá fjallinu í því gosi.

Myndin er eftir listamann, sem starfaði í London fyrir og eftir aldamótin 1800, og sem hét J. Thornthwaite (f. 1740). Sá hefur væntanlega aldrei til Íslands komið, frekar en Trusler, og ristir hann einnig í koparinn þessi afsakandi orð: "Published as the Act directs, by the Author, March 1, 1788".Hann teiknaði aðra mynd af Íslendingum í bókina, sem sýnir fólk við útieldun við Geysi í Haukadal. Og ég held bara að Hekla sé þar líka í bakgrunninum. Útieldun við hverina í Haukadal var víst afar vinsæl iðja, áður en Íslendingar uppgötvuðu Weber grillið og gerðust aftur fullgildir hirðingjar.

Vegna þess að það er svo gaman að hafa sigurvegara, og vegna þess að þið svöruðu skemmtilega, verða hér veitt verðlaun fyrir hugmyndaríkasta svarið. Þau hljóta: Loftur Altice Þorsteinsson.

Meira um verðlaunin í næstu færslu.

Getraun: Nú fer hver að verða síðastur

Snati er einnig með á myndinni. Gæti hann gefið svarið?

Aðeins klukkustund eftir. Sjáið spurninguna hér fyrir neðan. Verðlaun í boði!