Mortuus est ursus albus secundus

 

Undur og stórmerki gerast enn á Íslandi. Hvítibjörn felldur í annað sinni, og Þórarinn Eldjárn orðinn borgarlistamaður. Líka í annað sinn en í þetta skipti í alvöru. Af hverju var hann bara ekki skotinn líka, í stað þess að deyfa hann með styrk? Það hefði verið gustuk, og ekki hefði verið neitt af því að þynna dálítið út í stétt íslenskra blaðamanna og láta bangsann á Hrauni éta nokkra þeirra.

Eins og flestir vita voru hvítabirnir einu sinni mikilvæg útflutningsvara og allmargar heimildir eru til um útflutning dýra frá Íslandi á söguöld og miðöldum. Ekki þurftu forfeður vorir að ná í dýrahirði frá Kaupmannahöfn til að vita hvað þeir áttu að gera við bangsa. Menn tömdu hvítabirni, alibirni hvíta, á Íslandi á þjóðveldisöld. Í Grágás eru ákvæði um tamda hvítabirni, sem ekki mátti drepa nema þeir réðust á fólk. (Ekkert var þar sagt um blaðamenn). Það gerðu hvítabirnir hins vegar gegnum aldirnar og annálar greina t.d. frá því, að árið 1321 hafi hvítabjörn verið felldur Norðvestanlands eftir að hann hafði drepið átta manns og étið einhverja þeirra.

Þótt heimildir séu til um hvítan björn, sem teymdur var um stræti Alexandríu árið 285 f. Kr. hefur það væntanlega verið albínóabjörn.

Adam af Brimum, sá fróði Guðs maður, var sá fyrsti sem skrifar um "ursos... albos...qui sub aqua vivunt", þ.e. birnir, hvítir sem lifa í vatni."

 

Löngu áður en Adam sagði fréttir af þessari skepnu, voru menn á Íslandi og Grænlandi að taka hvítabirni með sér út í heim sem gjafir handa konungum. Í Vatnsdælu er greint frá því að landnámsmaðurinn Ingimundur gamli hafi fundið birnu með tvo húna. Húnana hafði hann með sér til Noregs og gaf Haraldi Hárfagra þá að gjöf og Landnámubókarhöfundur einn bætir við; ekki höfðu menn í Nóregi áðr sét hvítabjörnu.

í Auðunar þætti vestfirska má lesa skemmtilega sögu um Auðun og hvítabjörn sem hann seldi Sveini Ástríðarsyni (Estridsen/Úlfsson). Ég er kominn af Auðuni þessum í ca. 25 lið. Gaman væri, ef einhvern tíma fyndust hvítabjarnarbein við fornleifauppgröft í Danmörku. Það hefur enn ekki gerst.

Fram á þrettándu öld hafa bjarndýr frá Íslandi, og sér í lagi frá Grænlandi, verið send til konunga og fyrirmann víða um Evrópu. Haraldur Harðráði fékk bangsa frá Grænlandi eins og getið er um í Króka-Refs sögu. Sigurður Jórsalafari og Haraldur Gilli fengu dýr árið 1125 og 1133 segir höfundur Grænlendinga þáttar okkur. Árið 1059 mun Sveinn Ástríðarson Danakonungur hafa fegnið sér hvítabjörn samkvæmt Sögu Haraldar Harðráða. Sunnar í álfunni þótti furstum fínt að hafa slík dýr í furðudýrasafni sínu. Þýski keisarinn Heinrich III fékk dýr frá Ísleifi Gizurarsyni biskup árið 1054 og sagði "Vielen Dank", og Friedrich II  fékk dýr árið 1230.

Skemmtilegar eru upplýsingar um hvítabjörninn sem egypski súltaninn Malik al-Kamil (sem var Kúrdi að uppruna) fékk frá Friðriki II keisara og konungi Sikileyjar. Dýrið kom til Damaskus árið 1233 eða 1234 samkvæmt annálaritaranum Kitab al-Wafi, sem einnig var kallaður Safadi. Fyrir hvítabjörninn fékk keisarinn gíraffa. Súltaninn á Egyptalandi hafði í byrjun 13. aldar fengið forláta skinn af hvítabjörnum samkvæmt Ibn Said al Maghribi.

Heinrekur III Englandskonungur átti líka hvítabjörn samkvæmt heimildum góðum sem Hákon IV Noregskonungur mun hafa gefið honum. Hákon gaf líka Friðriki II keisara björn.  Heinrekur III tjóðraði björninn í Tower of London og á tyllidögum fékk björninn að synda í Thamesá og veiða sér fisk. Henrý var mikill dýravinur og átti líka fíl.

Oftast hefur nú hvítabjörninn ferðast sem feldur frekar en á fæti. En ef menn hafa verið að sigla með fullvaxta dýr í grindum (búrum), hefur meðferðin á þeim væntanlega verið í stíl við þann níðingshátt sem menn sýna enn bjarndýrum víða um heim. Húnarnir hafa líklegast verið meðfærilegri.

 

Sagnfræði þessi var ekki í boði Novotors, en hann getur samt sent mér money

Athugasemdir

[Andrés Magnússon, 17.6.2008 kl. 23:52]

Þakkir fyrir fróðlega og bráðskemmtilega færslu!

Auðvitað eigum við að koma upp skiptiprógrammi á hvítabjörnum og gíröffum. Tengsl utanríkisráðherra við Afríkusambandið kæmu þar að góðum notum og þannig mæti leysa hvítabjarnavána í eitt skipti fyrir öll. Það hlýtur að vera tignarleg sjón að sjá gíraffahjarðirnar líða yfir Melrakkasléttu í leit að trjám og á eftir þeim hersingu frá Umhverfisstofu í leit að viðbragðsáætlun vegna þeirra.

Brotið af Íslandskortinu er skemmtilegt, bæði vegna skjaldarmerkjanna og dýranna, sem inn á Ísland eru dregin. Ekki aðeins hefur kortagerðarmaðurinn áttað sig á því að hvítabirnir gerðu sig hér heimkomna, heldur einnig fundið skýringuna á því hve hvítir hrafnar eru sjaldgæfir. Það er auðvitað vegna þess að þeir eiga heimkynni á Íslandi!

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 18.6.2008 kl. 09:00]

Sæll Andrés, Gíraffainnflutningur á Melrakkasléttu gæti riðið þjóðarbúinu að fullu. Gíraffar eru kvefsækin dýr og fá gjarna 2 metra hálsbólgu. Lyfjakostnaður, læknakostnaður - nei við ættum að geta fengið nokkra dropa af olíu fyrir hvítabirni á fæti.

Carta marina et Descriptio septemtrionalium terrarum ac mirabilium rerum in eis contentarum, diligentissime elaborata Annon Domini 1539 Veneciis liberalitate Reverendissimi Domini Ieronimi Quirini sem Ólafur Magnússon Uppsalabiskup lét gera er frábært kort, sem maður getur skoða og dáðst að tímum saman http://bell.lib.umn.edu/map/OLAUS/TOUR/indext.html

Hvítabirnir sjást einnig á Íslandskorti Abrahams Orteliusar frá 1587. Á þessu eintaki, eru þeir því miður málaðir með brúnum lit en Langanesið er grænt. Það eru engir gíraffar á því korti. 

[Kristján Sveinsson (IP-tala skráð) 18.6.2008 kl. 11:54]

Engar úrtölur Vilhjálmur góður. Þetta er afbragðshugmynd með gíraffana. Hefur þá ekki einmitt alltaf vantað í landslagið á Sléttunni þegar betur er að gáð? Ætli þeir væru þar ekki barasta ef Ortelíus hefði nennt að teikna þá? Novator myndi ábyggilega láta Umhverfis(slysa)stofnun hafa aur fyrir galdralækni frá Kongó til að særa úr þeim hálsbólguna fyrst hann þurfti ekki að punga út með pillur í Hraunsbirnu og „den danske medicinmand“ varð að fara bangsalaus heim. Svo er náttúrlega hægt að fá hérna þessa fínu ullartrefla eins og þú mannst ábyggilega eftir. Þeir þóttu góðir í Sovétinu og seldust þangað grimmt með síldinni. En ólukkans kapítalisminn hremmdi Rússana sem eru orðnir „modebevidste“ og vilja ekki sjá sauðarliti lengur. Svo þú sérð að þessir löngu hálsar gætu orðið geysilega atvinnuskapandi.

Brúnu „hvítabirnirnir“. Eru það ekki skógarbirnir? Eða þá ryðgaðir hvítabirnir?

Pax. K.S.

[Heimir Lárusson Fjeldsted, 18.6.2008 kl. 13:04]

"Gustuk", gustukarverk.

Er það ekki Guðsverk? Miskunnarverk?

Miskunn að drepa Þórarinn Eldjárn?

Er ekki allt í lagi Vilhjálmur?

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 18.6.2008 kl. 13:52]

Heimir, ég bý ekki í Reykjavík næsta árið, svo Þórarinn getur verið alveg rólegur. Stórar styrkveitingar deyfa grimma listamenn. Það á að tína í menn hundraðkalla, þá yrkja þeir best. Blús, þú skilur?

[Heimir Lárusson Fjeldsted, 18.6.2008 kl. 15:39]

Ekki eru þessi orð þér til sóma Vilhjálmur Örn.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 18.6.2008 kl. 17:14]

Ég er heldur ekki borgarlistamaður. Ég hélt bara að Tóti gæti lifað af án styrkja.

[Anna Karlsdóttir, 18.6.2008 kl. 18:09]

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 18.6.2008 kl. 21:06]

Friður sé með þér Kristján, ég held að brúnir hvítabirnir séu hvítabirnir sem eru þungt haldnir af tríkínum, innanormum sem nú hafa fundist í fyrri ísbirninum. 

Ég man ekki eftir treflunum til USSR, en gaffalbitunum, sem voru horfnir þegar dósirnar voru opnaðar var stórkostuleg uppfinning. Hugsaður þér Múrmansk, 1971, tólgarkerti og vodka á borðum, revolutionary dinner party í aðsigi,  dósin hefur verið hituð í brúnkolaeldavélinni og svo vúptí, engin íslensk síld. Það er ekki nema von að Glasnostið hafi verið óumflýjanlegt.

Eitt sinn las ég í endurminningum dansks diplómata (þú veist hvaða), að hann hafði talað við kollega sinn sem hann hitti í Svíþjóð. Sá sagði að Rússar keyptu allt sem þeir gætu af Íslendingum, og að Bandaríkjamenn hefðu ákveðið að gera það sama til að minnka áhrif Rússa á Íslandi. Er nema von að forseti vor segi að Ísland gegni hlutverki á meðal þjóðanna.

[Kristján Sveinsson (IP-tala skráð) 19.6.2008 kl. 10:00]

Gamli minn.

Ég man eftir gaffalbitunum. Þeir voru svo djöfullegir að meira að segja soltnir Rússar gátu ekki svætl þeim í sig. Já, og svo hurfu þeir stundum hreinlega eins og þú lýsir og ekki var annað í dósunum en daunillt gas.  Gamall kunningi (nokkru eldri en við) vann við framleiðslu á ófögnuðinum í skúr hérna í Súðarvoginum á þeim árunum. Og hugkvæmdist einhverntímann að éta nokkra bita því hann hafði gleymt nestinu sínu. Var með steinsmugu svo dögum skipti. Já, hlutverk vort meðal þjóðanna, ekki verður á það logið.

Verslunarstefnan var ábyggilega eins og vinur okkar diplómatinn lýsti. Nema Rússarnir keyptu af því að þeir urðu en Kanar af því að þeir vildu. Sovétbransinn var ábyggilega að mörgu leyti hagstæður fyrir Íslendinga, einkanlega olíukaupin á sinni tíð. Framleiðsluvaran sem frá þeim kom hingað (bílar og svoleiðis) var þó yfirleitt dæmalaust skran. 

Volgo–Balt skipaskurðurinn hafði talsverð áhrif á Sovét-Íslands viðskipti sýnist mér. Kíkjum á það við tækifæri.

Njótum stundarinnar.