Sígaunar á "Kopenhagen" í Buchenwald

 

Fyrrv. fangi og bandarískur hermaður virða fyrir sér safn lífsýna í Buchenwald. Danskir læknar stunduðu rannsóknir í Buchenwald eða í samvinnu við lækna SS í búðunum

Út er komin í Danmörku bók sagnfræðingsins Henriks Tjørnelunds sem ber heitið Medicin uden grænser, eða upp á íslensku: "Lækningar án landamæra". Titillinn er dálítið misvísandi, því bókin fjallar um samskipti dönsku bólefnisstofnunarinnar (Seruminstituttet) við lækna SS í Buchenwald.

Rannsóknir hins unga sagnfræðings hafa leitt í ljós að danskir læknar og vísindamenn þróuðu bóluefni gegn útbrotataugaveiki (Rickettsia prowazekii). Bóluefnið. sem var þróað af lækninum Johannes Ipsen, var kallað Kopenhagen og var notað á 26 sígauna í fangabúðunum Buchenwald árið 1944. Danir bundu miklar vonir við að geta selt bóluefnið til þýska hersins og til SS.

Henrik Tjørnelund hefur einnig komist að sömu niðurstöðu og ég í bók minni Medaljens Bagside um stefnu Dana gegn gyðingum. Hann segir að að samvinnan við nasista hafi haldið linnulaust áfram eftir að samvinnustjórnin féll síðsumars 1943 og fleiri Danir fóru að mótmæla. Mótmælin höfðu engin áhrif á gróðasjónarmið Dana. Dansk bóluefni handa þýskum böðlum var þar engin undantekning.

Hér getið þið lesið um útrbrotataugaveiki á heimasíðu Seruminstituttet i Kaupmannahöfn. Ekki er þar einu orði minnst á bóluefnið Kopenhagen, sem virðist hafa skilað árangri, en fór þó aldrei í framleiðslu.

Sagnfræðingurinn Henrik Tjørnelund rakst á ýmsar hindranir við rannsóknir sínar. Gögn um bóluefnið í skjalasafni Seruminstitutsins sem geymt er í Ríkisskjalasafninu í Kaupmannahöfn virðast hafa verið fjarlægð á einhverju stigi eftir heimsstyrjöldina.

Danski læknirinn Johannes Ipsen sem þróaði bólefnið Kopenhagen dó árið 1994. Han hélt til Bandaríkjanna árið 1949 en var líka um tíma viðloðandi Árósarháskóla, þar sem honum var ekki sérlega vel tekið. Gætu einhverjir hafa vitað um fortíð hans? 

Tíminn læknar öll sár. Á heimasíðu gamla háskólans míns standa þessi fallegu orð um Johannes Ipsen (http://www.au.dk/da/nekrolog/1994ji.htm): Ipsen var en af de store i dansk lægevidenskabelig forskning. Han var også en stor humanist og en god ven med en legendarisk - og venlig - sans for humor. Vi er mange, der vil savne vor store læremester med den klassiske hjertets dannelse.

En ekkert stendur í minningarorðunum um ferðir hans í Þýskalandi nasismans. Hann hefur vart heldur sagt yfirboðurum sínum í Yale og Harvard frá þeim reisum og samvinnunni við SS.

Bók Tjørnelunds kemur út þann 26. október.

Sakaskrá Dana úr stríðinu er orðin löng, sjá t.d. þessa grein, sem var skrifuð áður en bóluefnið Kopenhagen var enduruppgötvað. Vandamálið er að í Danmörku ríkir nú tilhneiging meðal margra sagnfræðinga að frægja samvinnu Dana við Þýskaland nasismans. Slíkir fræðimenn sjá greinilega tilgang í því að Danir sendu gyðinga í klær nasista og þykir væntanlega ekki mikil eftirsjá í  nokkrum sígaunum sem notaðir voru í rannsóknir sem gátu eflt Danmörku á erfiðum tímum.