Friedman, hvar ertu?

 

Hérna áður fyrr í annálum, sem skrítnir karlar með gigt skráðu í moldakofum, var oft minnst á undur: Tvær sólir á himni, tvíhöfða hunda, áttfættan kálf og framandi dýr sem rak að landi, og sem ef betur er að gáð í dag reynast vera erlendir skipshundar. En í dag er aðalviðundrið á Íslandi hið íslenska efnahagsundur.

Ef dæma má út frá grein Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar á bls. 24 i Fréttablaðinu í dag, á hið íslenska efnahagsundur sér þó alveg eðlilegar ástæður og Hannes telur, að við getum verið hreykin af kapítalistunum okkar. Sjá grein HHG: http://www.visir.is/ExternalData/pdf/fbl/070921.pdf eða hér http://hannesgi.blog.is/blog/hannesgi/entry/317826/

Ég hef fyrir venju að hreykja mér ekki af gerðum annarra, ekki einu sinni sigrum landsliðsins í fótbolta. Ég gleðst hins vegar yfir velgengi annarra, ef hún er byggð á góðum grundvelli. Vegna ættartengsla minna við Holland og þekkingar minnar á því hvernig kapítalisminn þróaðist og þróast enn í Niðurlöndum, er ég ekki eins fjálgur í að hreykja mér af velgengi landa minna í kapítalismanum eins og Hannes Hólmsteinn.

Ég var með fjölskylduna í Hollandi í síðustu viku fram í þessa. Þar tók ég vel eftir því að Hollendingar lifa enn eftir prinsippum 17. og 18. aldar um að aðhald skuli haft í anda Kalvíns, og öryggi og framsýni sem þeir lærðu best af portúgölsku gyðingunum og öðrum flóttamönnum sem tóku kapítalismann með sér eða fullþróuðu hann. Hvergi greiðir maður með greiðslukorti í Hollandi nema vera tékkaður í bak og fyrir, ekki einu sinni þótt það sé plátínukort. Hollendingar vilja helst seðla á borðið í míkróviðskiptum og helst einnig í makróviðskiptum.

Eftir að hafa skilið fjölskyldu mína eftir í kratahverfinu okkar í Danmörku, hélt ég til tímabundinnar vinnu minnar á  Íslandi. Það fór ekki fram hjá mér að margir farandverkamenn voru í flugvélinni, fyrir utan farandsveininn Bubba Morthens, sem var þó betur fataður en kollegar hans frá Póllandi. En eru pólskir lassarónar, sem raða sér fyrir utan flugstöðvarbygginguna og drekka fimm bjóra áður en einhver listrænn íslenskur "kapítalisti" kemur og sækir þá með eitt nafnnúmer fyrir 50 manns, sú "lífræna íslenska sköpun", sem Hannes Hólmsteinn skrifar um í merkri grein sinni í Fréttablaðinu í dag?

Einkavæðing er holl, en er einkavæðing á Íslandi alvöru einkavæðing? Ég leyfi mér að draga í efa að ör framsala á fyrirtækjum eða á hlut í fyrirtækum, sem bjargað hafa verið úr krumlu þjóðnýtingar, sé holl. Og þá skiptir mig engu máli hvort til hafi orði 370 milljarðar króna fyrir samfélagið.  Hreyfingar í íslenska efnahagsundrinu er býsna hraðar. Svo hraðar, að manni finnst maður vera í fjölleikahúsi þar sem einungis koma fram töframenn sem sérhæfa sig í hröðum bellibrögðum. 

Er fjármagnið orðið virkara en það var áður á Íslandi? Að sjálfsögðu. En virkt fjármagn er ekki endilega öruggt fjármagn og virkt fjármagn gæti skyndilega orðið ofvirkt, enda íslenska viðundrið aðeins lítil bóla á stærra viðundri, sem gæti lent í annálum fyrr en varir, ef einhver olíumógúll á sandhrúgu í suðurlöndum sýndist svo. Íslenskir kapítalistar eru líka greinilega fæstir í því að skapa auð í almenningsþágu. Sala á hlut í Icelandair nýlega sýnir að börn Framsóknarhyggjunnar eru söm við sig. Gamli sveitakapítalisminn lifir enn góðu lífi á Íslandi - eins og grein Lúðvíks Hermanns-Gizurarsonar undir grein Hannesar sýnir vel. Menn dreymir gamla daga.

Heavy stuff, these Icelandic economics