Ísland aftur á steinöld

 

 

Hinir stæðilegu Eyjaskeggjar, Guðmundur Magnússon ritstjóri at large, og Egill Helgason larger than XXL, hafa báðir verið að velta því sama fyrir sér á Eyjunni, nefnilega þjóðsögunni um að Ísland hafi verið eitt fátækasta ríki Evrópu, áður en tálsýnir og illa fengnir sjóðir bárust til landsins með útrásarvíkingunum. Sjúkdómsgreining Egils og nokkurra lesenda Eyjunnar er að sögn meinæxli, sem blórabloggarinn Hannes Hólmsteinn mun hafa komið fyrir í heilum manna. Kreppulæknisfræði Guðmundar og Egils ber dálítinn keim af sparðatíningi og orsakaleit í algjörum fjarstæðum.  

Árið 1924 var ástandið á Íslandi líka slæmt. Lausn stjórnmálamannanna var innflutningsbann og höft.  Þetta vakti mikla athygli vestan og austan Atlantsála og allt suður á Patagóníu.

Árið 1924 ákvað blaðamaður á Nickerbocker Press í Albany í New York að skrifa um þessa undarlegu eyjarskeggja, sem til að styrkja krónuna sína virtust ætla að hverfa aftur á steinaldarstigið með því að útiloka innflutning. Fjöldi dagblaða í Bandaríkjunum birti einnig þessi skrif í fullri lengd eða með úrdrætti. Chaplin íhugaði jafnvel að gera kvikmynd sem gerast átti á Íslandi. Ætli vísirinn að þjóðasögunni  um hina fátæku Íslendinga hafi í raun orðið til árið 1924?

Greinin í Nickebocker Press var skreytt flennistórri teikningu, sem sýnir íslenska steinaldamenn standa á bryggju og varna nútímanum aðgangi.

Greinin í  Nickerbocker Press 22 júní 1924 bar fyrirsögnina  Back to Primitive Caveman Life: Isolated People of Iceland Decide to Prohibit Importation of Effete Modern Luxuries, to Scramble, Robinson Crusoe Fashion, for Existence the Next Two Years as Did Their Early Ancestor.  

Hér verður stiklað á nokkrum atriðum úr greininni, til að sýna að kreppan nú er engin ný bóla.  Lausnin, sem notuð var til að styrkja krónuna árið 1924, ætti þó vart upp á pallborðið hjá mörgum Íslendingum í dag.

A hardy, resourceful race, the Icelanders believe their rocky, ice crusted island will produce everything they need in the way of clothing, food, shelter, warmth and even amusement.

Iceland, with her hundred thousand population, her telephones and telegraph wires, and all the other trapping of modern civilization, is about to go back to the primitive life.

Like modern Robinson Crusoes her inhabitants will fashion their own garments and shoes made of skins, they will eat only foods found about them, they will build their own beds - as completely shut off from civilization's aid as was that famous adventurer.

Having known the advantage of modern convenience, Iceland is about to thrust the aside an revert to the primitive modes of living, which existed before mortals permitted machines and other inventions to step in cater to their necessities and pander to them hand and foot.

Only the most fanciful of novelists would dare to depict a community of modern wives and husbands and their children doing without motor cars, furniture, ready-made clothes and shoes, jewelry, soap, leather goods, pictures, kodaks, canned food and all the other appurtenances of today‘s living. But this is exactly the experiment on which the plucky little isle of Iceland in the fringe of the Arctic zone is about to embark.

Outrivaling the most daring fling of the writer‘s imagination, she will for the next two years of her existence try a novel experiment, in what amounts to almost a caveman existence.

For the next two years no ready-made clothing, shoes, soap, furniture, pictures, motorcycles, automobiles, jewelry, novelties, bread, butter, cheese salt meat eggs, fruits or other foodstuffs may be imported into picturesque little Iceland, tucked away in the North Atlantic Ocean, with the nearest port of communication Leith, Scotland, five hundred sea-swept miles away.  ...

Og svo er haldið áfram

... The law has been adopted to permit the people of Iceland to scramble for their own existence, and thus to improve the Icelandic crown.

Can modern man do without his watch, his gas stove, his shoes, the soft valour chair he sinks into of an evening, the soap with which he laves himself before jumping into this comfortable bed? Can he do without this bed, or be content with one he fashions for himself?

Eftir enn meira blaðamannrugl og endurtekningar um rúm og sápur, verða skrif materíalistans á Knickerbocker Press næstum eins og að hlusta á hátíðlegan Ólafur Ragnar, Viggu Finnboga og Bill Clinton saman í heita pottinum að tala um alla möguleikana á notkun heitavatns og hvera í þágu mannkyns:

Iceland, it may be remarked in passing, is probably better equipped than any other land to embark on a voyage in primitive existence. She can in fact, paradoxically, lead the life of a caveman de luxe. What matter to her, for instance, if hot-water heaters and gas stoves be prohibited the premises? What matter if coal be ordered off the place? Does she not possess the natural hot springs and geysers that are fully capable of heating and tending to the hot-water wants of the island? Only last fall the authorities of Reykjavik were considering utilizing these works of nature for heating the whole country, and entirely doing away with coal. As it is, these famous geysers about a mile form the city have long been use by housewives as a free laundry and hot water supply.

Bath houses as well as wash houses surround these geysers so these modern Robinson Crusoes may stay as spick-and-span as their tile-tubbing brethren...

... Iceland is also further equipped for her venture by the marvellous resourcefulness and plucky spirit of the people. No land has had greater shadow. The war itself dealt the little country a fearful blow. It is in fact to recover from the economic throwback she suffered during and after the war that the little isle of the north now resorts bravely to this heroic method to set the nation once more towards prosperity.

Er ekki gaman að sjá hvernig sagan endurtekur sig sísona? (Marx Brothers 1941 og 1943). Eru menn kannski alltaf að tala um það sama? Vissulega ekki, þeir eru bara alltaf að gera sömu mistökin.

Hremmingarnar árið 1924-25 voru langt frá því ástandi sem nú ríkir, þeirri andlegu steinöld þar sem unglingsræflar ráðast á hús með mat og bareflum.

Reyndar voru innflutningshöftin skammvinn á Íslandi á miðjum 3. áratug síðustu aldar. Þau voru sett á sumar vörur árið 1924, líkt og gert hafði verið árið 1920. En höftin voru numin úr gildi 1. júní 1925, þar sem men sáu fljótlega að heft verslun veldur ekki aukinni velmegun og styrkingu krónunnar.

Ég bendi þeim sem hafa þraukað í gengum greinina, að ég hef bloggað um þessa frétt í Nickerbocker Press áður. Lítið á skoðanir mínar:

Athugasemdir

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 2.12.2008 kl. 23:36]

Við vöðum í fornleifum og gömlu rusli. Stundum er jafnvel hægt að nýta það.

[Anna Karlsdóttir, 3.12.2008 kl. 14:32]

Afar athyglisvert en þó ekki einstakt. Þjóðir heims hafa notað slíkar stefnur - import substitute strategiu þegar þurft hefur að byggja upp framleiðslu í heimalandi í takmarkaðan tíma með hjálp tollahafta. En þessi saga er mjög fróðleg.

[Ómar Ragnarsson, 3.12.2008 kl. 21:42]

Árið 1924 var aðeins fært hestum milli Reykjavíkur og Borgarfjarðar og vegirnir slóðar frekar en vegir. Hvítárbrú við Ferjukot var ekki komin og aðeins bílfært austur á Suðurlandsundirlendið.

Engar járnbrautir voru í landinu og heldur engar flugvélar. Flugvallaleysið bjargaði landinu frá þýskri innrás 1940.

Þjóðin var hins vegar öll læs og tiltölulega betur menntuð en fátækustu þjóðir álfunnar og flest fólk komst tiltölulega betur af en hjá hinum fátækustu í Evrópu.

1925-30 var ýtt undir innflutning og framkvæmdir með of hátt skráðu gengi krónunnar og svo lengi var kreppan að halda innreið sína, að fyrsta árið eftir hrunið í Wall Street héldu Íslendingar fyrstu flottu og fjölmennu hátíðina, Alþingishátíðina, komu sér upp Landsspítala, ríkisútvarpi og ýmsu fleira í trássi við váboðana sem fóru fyrst að virka af alvöru árið eftir.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 4.12.2008 kl. 00:31]

Rétt er það Ómar, og menn byggðu stærstu hús sem sést höfðu (á Íslandi) Hafnarhúsið og Verkó við Hringbraut. Allt var, og er hægt, sérstaklega þegar þjóðin er ekki stærri en hún er. Og líklega hefur henni tekist að gera miklu meira en aðrir myndu ætlast til af 300.000 manns, sem töldu til afreka árið 1925 að seldar hefðu verið 69 rúllupylsur úr landi.

Ég hef sömu trú á þjóðinni og þú og held að hún verði komin á réttan kjöl fyrr en færustu menn telja nú - og jafnvel þótt ekki verði byggð 10 álver út í hött, og Evra góð Evra sé ekki kominn í veskin og kassa Bónussssusvei.

Þakka innlitið Anna. Ég er alveg sammála, þetta er ekki einstakt. Við verðum bara að vona að nú verði ekki vöruskömmtun og svipuð höft.