Leita í fréttum mbl.is

Svart fólk á Íslandi - annar hluti

Rembrandt's caffers
 

Hvenćr sá nćpufölur almúginn á Íslandi fyrst svartan mann?

Ţađ gćti hafa veriđ áriđ 1667 ţegar "Gullskipiđ" margumtalađa, ţađ er hollenska austurindíafariđ Het Wapen van Amsterdam, strandađi á Skeiđarársandi. Leiđréttiđ mig ef ţađ er rangt. 

Hollenska nunnan Dr. Marie Simon Thomas, sem dvaldist um tíma á Íslandi á 4. tug síđustu aldar, greindi frá ţví í doktorsritgerđ sinni um siglingar Hollendinga til Íslands á 17. og 18. öld, sem ber heitiđ Onze Ijslandwvaarders in de 17de en 18de Eeuw (1935), ađ svartur skipverji hafi bjargađ mörgum mönnum úr skipinu á strandsstađ, en í síđustu ferđinni hafi hann sjálfur drukknađ. Mun lík hans hafa rekiđ á land og hafa veriđ dysjađ í Skollamel. Enginn veit í dag hvar sá melur hefur veriđ.

Sennilega er erfitt ađ segja til um hvort ţessi blámađur hafi veriđ ţađ sem Hollendingar á 17. öld kölluđu Mára, moors,sem voru hörundsdökkir menn ćttađir frá Afríku norđan Sahara eđa frá Indlandi og Ceylon (Sri Lanka), sem kallađir voru svo til ađgreiningar frá biksvörtum mönnum, sem gengu undir heitinu caffers, og má mönnum vera ljóst af hverju ţađ heiti er dregiđ. Sömuleiđis gćti ţessi ţjóđsaga veriđ uppspuni frá rótum, en söguna hafđi Simon Thomas eftir Sigurđi Arasyni (1887-1977) bónda á Fagurhólsmýri. Saga Sigurđar Arasonar er áhugaverđ, ţví ekki var óalgengt ađ skipverjar á skipum VOC (De Vereenigde Oost-Indische Compagnie) vćru "márar" og negrar. Flestir af ţeim blökkumönnum, sem kallađir voru caffers af Hollendingum, voru ţrćlar á skipum Hollendinga. Ólíklegt er ađ svartir menn hafi komiđ međ öđrum en Hollendingum til Íslands, nema ţá helst á portúgölskum skipum, sem gćtu hafa slćđst hingađ á 17. öld. Myndin hér ađ ofan er af málverki af tveimur caffers. Málverkiđ var málađ af engum öđrum en meistara Rembrandt van Rijn áriđ 1661. Ţađ er ţví frćđilegur möguleiki fyrir ţví, ađ ein af fyrirsćtum Rembrandts hafi veriđ skipverjinn á Het Wapen van Amsterdam sem dysjađur var í Skollamel.

Blámannsglímur

Greint er frá glímum viđ blámenn í Gunnars Sögu Keldugnúpsfífls. Sagan er skrifuđ um aldamótin 1300, og höfundur gćti ţví tćknilega hafa séđ blámann, t.d. ef hann hefur stundađ nám einhvers stađar í Evrópu. Ólíklegra ţykir mér ađ "blámáđur" hafi veriđ í Noregi um 900, ţegar sagan á ađ eiga sér stađ, nema ađ átt hafi veriđ viđ eitthvađ annađ en blökkumann. Líklegast er ţví ađ sagan lýsi glímu sem átti sér stađ í Noregi međ augum 13. aldar manns. (Sjá hér).  Einnig er lýst blámannsglímu í Kjalnesinga Sögu, en hún er rituđ á 17. öld, skáldskapur međ ívafi eldri heimilda.

Jón Árnason segir einnig frá blámannsglímu í Ţjóđsögum sínum.

Hans Jónatan Schimmelmann

Ţađ taldist lengi til undra og fyrirbćra ađ sjá svartan mann á Íslandi, enda voru ţeir aldrei margir. Fyrsti mađurinn sem settist ađ á Íslandi, sem vitađ er ađ gat rakiđ ćttir sínar til blökkumanna, var Hans Jónatan Schimmelmann (f. 1784), sem var fćddist á nýlendu Dana á eyjunni St. Croix í Vestur-Indíum. Hann var líklegast sonur dansks ritara landstjórans á St.Croix og negraambáttar sem hét Emiliana Regina. Eftir dauđa landstjórans, Ludvigs von Schimmelmanns, flutti ekkja hans Hans Jónatan til Kaupmannahafnar eins og hvern annan innanstokksmun og gerđi hann ađ ţjóni sínum. Bar hann jafnan ćttarnafn ţeirrar fjölskyldu. Líkađi honum illa vistin og reyndi oft ađ komast úr ţeirri ţrćlkun. Ţađ tókst loks og hann komst á skip til Íslands og réđi sig sem búđarţjón á Djúpavogi. Fljótlega giftist hann íslenskri konu, keypti jörđ og eignađist börn og buru. Alls eru um 500 Íslendingar stoltir afkomendur hans. Best er ađ frćđast um sögu Hans Jónatans hér .

 

Negrar in the Navy
 

Kaninn kemur

Nú verđum viđ ađ fara mjög hratt yfir sögu. Ţađ vakti athygli í júnímánuđi 1942 ţegar til landsins kom 50 manna hópur blökkumanna, sem vinna áttu í mötuneytum Bandaríkjahers. Ţessi hópur var á skjön viđ óskir Hermanns Jónassonar og ríkisstjórnar hans, sem komiđ var á framfćri viđ Bandaríkjastjórn 1941 er nýbúiđ var ađ ganga frá herstöđvasamningnum milli Íslendinga og Bandaríkjastjórnar. Orđsending sendiherra Bandaríkjanna á Íslandi til bandarískra yfirvalda, ţar sem hann segir frá óskum Hermanns, var stutt og laggóđ: "Forsćtisráđherrann óskar eftir ţví, ađ engir negrar verđi í sveitinni sem skipađ verđur niđur hér".  Skiljanlega var ekki auđvelt fyrir Hermann Jónasson og ađra Íslendinga, sem töldu sig vera ađ verja hinn íslenska kynstofn auka hann og efla, ađ sjá upp á 50 blökkumenn ţramma í land á Íslandi í júní 1942 án ţess ađ viđhafđast neitt. Hermann, pabbi Steingríms og Lúđvíks, hafđi strax samband viđ sendiherra Bandaríkjanna, sem sendi skeyti til stjórnar sinnar, sem sá til ţess ađ svartir hermenn yrđu fluttir á brott, On the double, frá Íslandi. Ţessi fjöldi negra á Íslandi sumariđ 1942 fór fyrir brjóstiđ á öđrum en Framsóknarmönnum. Í slúđurdálki Morgunblađsins, Úr Daglega Lífinu, birtist ţessi frásögn sem ég endurtek:

Margar sögur ganga úr "ástandinu" og margar upplognar, en sumar sannar eins og gengur.  Lygasagan ţessi ţykir mér einna bragđlegust. Blökkumađur á hafa komiđ inn í skrautgripabúđ hér í bćnum, vel svartur á hörund. Ţví ađ hér eru menn međ alls konar litarhátt, eins og allir vita. Á sá svarti ađ hafa spurt eftir hálsfesti. Voru honum sýndar festar og keypti hann eina ţeirra.

 

USMC-C-Iceland-47
Ţarna fengust hálsfestar

 

En nćsta dag á hann ađ hafa komiđ inn í sömu búđ og sagt sínar farir ekki sléttar. Ađ hálsfestin, sem hann hafđi keypt ţar daginn áđur hafđi reynzt of stutt.

Búđarmađur, sem annađi afgreiđsluna á ađ hafa véfengt ţennan framburđ negrans og taliđ ţetta fásinnu hina mestu. En sennilegt ađ sagan sé hugsuđ ţannig, ađ afgreiđslumađurinn hafi ekki álitiđ ađ sá dökki hafi haft tćkifćri til ađ mćla háls sinnar útvöldu síđan í gćr. Og hafi ţví haldiđ fram, ađ slík festi nćđi utan um hvađa háls sem vćri.

En ţá á á svarti ađ hafa dregiđ ljósmynd upp úr vasa sínum af ţrifalegum peysufatakvenmanni, og sagt ađ ţarna vćri hún, sem of gild vćri um hálsinn fyrir festina.

Svona tala illar tungur um kvenţjóđina okkar.(Mbl. Sunnud. 26. júlí 1942, s.6).

Mannavaliđ í bragganum

Mannavaliđ var oft mikiđ í bröggunum og litarhćttirnir margir

Illa haldinn íslensku karlpeningur, sem hrćddist afleiđingar ástandsins hjá kvenţjóđinni, lét óspart í ljós skođanir sínar og má lesa um ţađ hér í fyrri fćrslu höfundar.

Lengi hafa svartir menn valdiđ ţví ađ Íslendingar fengu glápu og störu. Óstađfestar heimildir herma ađ ţegar svartur mađur dvaldi í Ţistilfirđi á 8. áratug 20. aldar hafi Dagur á Akureyri skrifađ um atburđinn ţann 9. febrúar 1977. Sjá hér hjá HUX fyrrverandi skólafélaga mínum

Sagan af blađamanninum sem fylgdist međ Allsherjarţingi Sameinuđu Ţjóđanna í París í september áriđ 1948 er einnig afar einkennandi fyrir sinn tíma. Hann skrifađi í Morgunblađinu:

 "Jeg hafđi setiđ skamma stund í mínum stól, er Parísarklćdd blökkukona settist mjer viđ hliđ. Jeg hafđi aldrei fyrr átt tal viđ mann af hennar kynstofni og bauđst nú ţađ tćkifćri. Ţótti líka gaman ađ ţví, ef jeg ţar kynntist "kollega" frá einhverri svo fjarlćgri ţjóđ. Ţađ leyndi sjer ekki, ađ ţessi sessunautur minn kunni ekki allskostar vel viđ sig í ţessum alţjóđa fjelagsskap ţarna á svölunum. Ţótt hún vćri tískuklćdd í besta máta, og kynni sjálfsagt heimsborgarasniđ í allri framgöngu, gat hún ekki leynt feimni sinni af hverju, sem hún var runnin.

Sú nýbreytni er tekin upp á ţessu ţingi, ađ áheyrendur fá heyrnartól af svipađri gerđ og menn, sem auka ţurfa viđ heyrn sína svo ţeir geti fylgst međ mćltu máli. Áhald ţetta hengja menn á brjóst sjer og setja heyrnartól fyrir eyrun. En međ ţví ađ stilla talnaskífu á áhaldi ţessu, geta menn valiđ á hvađa ađaltungumáli ţeir heyra rćđurnar, sem fluttar eru. Viđ hjálpuđumst ađ blökkukonan og jeg, ađ finna hvernig menn ćttu ađ nota ţetta undratćki og hlustuđum síđan á rćđurnar á ensku, ţótt ţćr vćru fluttar á frönsku og spönsku. Áđur en fundi lauk, fekk jeg ađ vita, ađ ţessi sessunautur minn var kona ţingfulltrúa úr svertingjaríkinu Líberíu. (Mbl. ţriđjud. 28. sept. 1948, 9).

Fréttaritari Morgunblađsins í París hefđi getađ sleppt síđustu setningunni. Ég var farinn ađ sjá rómantískt stefnumót viđ feimna, en tískumeđvitađa blökkukonu viđ Signubakka, ţar sem talnaskífur voru stilltar međ tungukossi á tunglskinsnótt.

Í ţriđja og síđasta hluta sögunnar um mismunandi brúnt fólk á Íslandi gref ég enn dýpra í svertingjasöguna á Íslandi.


« Síđasta fćrsla | Nćsta fćrsla »

Athugasemdir

1 identicon

Hér finnst mér gleymast ađ Danir voru ţrćlasalar fyrr á öldum og ráku

ţrćlahald í nýlendum sínum í Karabiska hafinu. Margir voru í kompaníi

viđ dönsku íslandskaupmennina og svart fólk kom hér fyrr á öldum

á ţeirra vegum. Ţar af eru komnar sögurnar um blámenn sem kaupmenn komu međ hingađ til ađ láta hrausta íslendinga glíma viđ.

Bestu kveđjur - Sigurgeir

Sigurgeir Hilmar Friđţjófsson (IP-tala skráđ) 15.7.2008 kl. 12:44

2 Smámynd: Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Sćll Sigurgeir, ef ţú ţekkir einhverjar heimildir um ţessar blámannaglímur ţćtti mér fengur í ađ fá ţćr.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 16.7.2008 kl. 11:39

Bćta viđ athugasemd

Ekki er lengur hćgt ađ skrifa athugasemdir viđ fćrsluna, ţar sem tímamörk á athugasemdir eru liđin.

Höfundur

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson
Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

vilhjalmur@mailme.dk

Bćkur

Kynning á nokkrum fćrslum, greinum og bókum PostDocs


Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband