Svart fólk á Íslandi - fyrsti hluti

 

 

Nú þegar mesta gasið er farið úr stuðningsmönnum Kenýamannsins Paul Ramsesar, og þeir farnir að skrifa um veðrið, ást, evruna, ESB eða eitthvað allt annað sem þeir halda að þeir geti fellt ríkisstjórnina með í sumarleyfinu, væri gaman að hugleiða sögu svarta mannsins á Íslandi.  Hér í fyrsta hlutanum greini ég frá mínum eigin kynnum af negrum. Ég get ekki leynt því, ég er mjög hrifinn af hinum svarta "kynþætti".

Kynni sjálfs míns af svörtu fólki eru víst afar takmörkuð. Ég er ekki sérstaklega félagslynd persóna. Fer til dæmis ekki með gamlar rímur ef ýtt er á mig. En hefði ég verið sósíal, væri þessi færsla miklu lengri. Þá hefði ég líklegast abbast upp á alla sem voru svartir, allt frá ljósbrúnum múlöttum til biksvartra Bantúmanna eins og Davíð Oddson abbaðist upp á Leonard Cohen, vegna þess að Davíð er litblindur. Það skal þegar tekið fram að Davíð bankastjóri er ekki af negrum kominn og verður því ekki ræddur frekar hér í Blökkumannasögu minni. Ég vil taka það fram, að ég nota orðin svartur, negri, blökkumaður, þeldökkur, litaður og blámaður öll á sama hátt. Ég tel ekki að nein af þessum orðum getið skaðað eða verið móðgandi. Það er einföld staðreynd, að sumir menn eru svartir eða misjafnlega brúnir, meðan aðrir líkjast mest aligrísum í mismunandi bleikum afbrigðum. Menn geta svo séð á myndskreytingunni hér að ofan hvað er fallegast.

Sjálfur man ég fyrst eftir svörtum mönnum sem ég sá á Keflavíkurflugvelli, og þegar ég kom til Evrópu fyrsta sinn árið 1971. Það var ekki neitt sem kom mér á óvart. Ég var svo heppinn að geta horft á Kanasjónvarp (svart/hvítt ) áður en það íslenska fór í loftið, en á Keflavíkurstöðinni sáust margir negrar og mikið "Equal opportunity" sem gerir menn umburðalyndari. Í fyrstu ferð minni til Frakklands man ég mest eftir gömlum Afríkumanni sem sat á bekk í grennd við Eiffel turninn. Hann var í ljósbláum serk og sveiflaði svipu með hesthárum, einhverskonar flugnafælu og veldissprota í einu og sama verkfærinu. Glæsilegra gamalmenni hafði ég aldrei séð fyrr. Fyrsti maðurinn sem ég sá svindla í beinni var þeldökkur íssali í London, sem tók morðfé fyrir ís. Reyndar var enn einn negri sem ég man glögglegar eftir frá æsku minni en öðrum. Hann var gírugur gaur í Hafnarfirði. Hér getið þið lesið um hann.

Á unga aldri var ég í sumarbúðum með dreng, sem var sonur Íslendings og bandarískrar blökkukonu. Er móðirin lést og faðirinn kvæntist aftur, var ekki um annað að ræða fyrir drenginn en að búa hjá ömmu sinni í vesturbænum í Reykjavík, þar sem nýja kona föðurins í Bandaríkjunum var víst ekki hrifinn af svörtu fólki. Þó ég væri ekki vesturbæingur, heyrði ég ýmislegt um hvernig drengur þessi varð fyrir barðinu á fólki sem þótti hann hættulegur hreina stofninum. Nú er þessi góði drengur fjölskyldumaður á Íslandi og er vonandi ekki lengur neitt sjokk að sjá fyrir landsmenn sína.

Hrokkinkkollurinn í köflóttu skyrtunni er einn af blönduðustu Íslendingum sem sögur fara af. Hann er höfundur þessa bloggs. Fyrir aftan hann er Kevin Hauksson, sem bjó í Vesturbænum. Hin börnin voru 1. flokks kaþólikkar og flest "hreinir" Íslendingar.

Ekki má gleyma því að blökkumenn gátu komist til Íslands á sérsamningi vegna þess að þeir lyftu íslensku körfubolta í áður óþekktar hæðir. Jazzistamenn voru líka velkomnir í stuttar heimsóknir. Eitt sinn fór ég og hlustaði á Horace Parlan í MH. Það er er mér ljúf minning. Síðan hitti ég hann í Danmörku löngu síðar. Eitt sinn las ég útlendingaskýrslu Duke Ellingtons í skjalasafni dönsku lögreglunnar. Danir voru líka hræddir við svarta manninn og var Duke álíka óvelkominn og cirkusartistar frá Afríku og Igor Stravinsky.

 

Stravinsky var ekki negri...svo vitað sé

 

Svo flutti ég úr landi til náms árið 1980 og svartir menn á Íslandi töldust varla lengur efni í annála og fréttir á Íslandi, nema að þeir gerðu eitthvað af sér eða voru rotaðir af mönnum á skemmtistöðum sem ekki vildu missa sínar íslensku skvísur í krumlurnar á tröllvöxnum negrum.

Tveir  blökkumenn er mér minnisstæðastir frá námsárum mínum. Einn þeirra Zakaríah frá Swazilandi, sem var af konungsættum og var alltaf glaður í Danmörku þar sem hann lærði til tanntæknis. Hann var hrifinn af lifur, sem er dýr munaðarvara í Swasilandi. Hann borðaði lifur sérhvern dag. Í Durham á Englandi, bjó ég eitt sinn í gömlu kvennafangelsi fra 18. öld. Ekki hafði ég þó framið glæp í kjól. Húsið var notað af Graduate Society sem stúdentagarður. Þar áttu eingöngu að búa karlamenn, en eitt sinn flutti inn múslímsk nunna frá Súdan, Neema að nafni. Við mennirnir sem komum frá Íslandi, Bretlandseyjum, Hollandi, Grikklandi, Kína, Bangladess, Líbanon, Kanada og Alsír, urðum að taka mikið tillit til Neemu, svo hún gæti farið í bað án þess að menn öngruðu hana. Hún var af einhverjum fínum ættum valdastéttarinnar í Súdan, sem nú fremur þjóðarmorð í Darfúr í nafni Allah. Endrum og eins kom til hennar ungur maður sem greinilega átti að fylgjast með henni. Hún henti honum einu sinni út með miklum látum. Neema var fín. Hún hafði stúderað í Bandaríkjunum. Hún hataði Ameríkana eins og pestina, en var mjög hrifin af gyðingum af einhverjum ástæðum.

Ekki var það svo að svartir menn væru fyrirferðamiklir í Danmörku þegar ég kom þangað. Maður sá afar sjaldan blökkumenn í Árósum, en í Kaupmannahöfn voru þeir vitaskuld fleiri. Maður tók auðvitað eftir blökkumönnum, m.a. sökum fegurðar þeirra og líkamlegs atgervis, sem bar af miðað við ástand Dana.  Á garði þeim sem ég bjó lengstum á í Árósum, bjó til dæmis færeysk kona með svarta dóttur, sem hljóp eins og gasella. Þarna var einnig ungur maður sem aðeins talaði Oxford ensku, og var eins og blanda af Sidney Poitier og Harry Belafonte. Hann bjó með danskri stúlku. Hann var fyrsti námsmaðurinn sem ég sá með farsíma í strætisvagni. Svo keyrði hann um í Jagúar og eitt sinn var hann kominn á Bentley á breskum plötum. Hann gekk oftast í frakka úr kasmírull. Það var maður sem "hafði stíl".

 

 

Ekki má gleyma því að þegar ég bjó á þessum risastóra og alþjóðlega stúdentagarði í úthverfi Árósa í Danmörku, sem heitir Skjoldhøjkollegiet, bjó þar ung, íslensk kona, sem átti danskættaða móður sem var af blökkumönnum komin. Þessi unga kona hafði verið mér í skóla í nokkrar vikur í 9 ára bekk, áður en hún flutti eitthvert annað. Hún dó um aldur fram. Hún og systkini hennar hafa líklega verið fyrstu múlattabörnin á Íslandi á 20. öld (fyrir utan afkomendur Jónatans (Schimmelmanns) Gram (Hét gram skv. nýjustu rannsóknum Gísla Pálssonar 2014), leysingja sem settist að á Íslandi á 19. öld).  Kennarinn sagði okkur að hún væri "ekki svört" og að það mættum við ekki segja við hana. Þess vegna var hún alla jafnan kölluð "hin svarta", þó hún væri ljósbrún. Þið vitið hvernig börn eru.

Annars get ég ekki sagt að ég hafi rekist á marga litaða á ævinni, svona i in the flesh, nema sem hreingerningarfólk á hótelum og oftast sem lægstu undirstétt. Stundum var ég eini hvíti maðurinn í neðanjarðarlest í London. Það þótti mér mjög spennandi.

Ekki má gleyma tveimur close encounters of the the third kind. Einu sinni fór  ég með hópi herstöðvaandstæðinga á Völlinn til að kynnast málum þar. Þar var meðal annars komið við í mötuneyti. Þar vann svartur maður, sem var mjög undrandi á því að sum okkar værum yfirlýstir kommúnistar. That's bad, sagði maðurinn og hann meinti það hjartanlega. Hitt skiptið var þegar ég fór á ráðstefnu í Maine í BNA, og bjó þar á Stowe House Hotel í bænum Bowdoin. Í elsta  hluta hótelsins mun Harriet Beecher Stowe (1811-1896) hafa skrifað  Kofa Tómasar Frænda. Eini starfsmaðurinn í morgunverðarsalnum var miðaldra blökkukona, sem spurði okkur margs og talaði mikið. Hún vildi vita hvaðan við værum. Við vorum samansulla af hvítingjum frá mismunandi löndum. Þegar hún var búin að fá að vitað að  ég og aðrir þarna værum frá Íslandi, tengdi hún okkur þegar í stað Leif Ericsson, sem mun vera þekktur á þessum slóðum. Mig langaði í staðinn að vita af hverju hún væri að þræla þarna fyrir okkur fyrst fremsta bókin gegn þrælahaldinu var skrifuð á þessum stað. Hún svaraði "I have a Dream...."og hló dátt. Nú er ekki lengur hótel í Stowe House og kannski er Obama draumurinn.

Fyrir rúmum áratugi síðan, heyrði ég líka tvær sögur sem lögðust mjög illa í mig. Ein var um Íslending í Kaupmannahöfn, sem ætlaði sér að komast yfir ákveðna svarta konu, því hann hafði áður gert það með öllum öðrum meiriháttar kynþáttum. Vona ég að bræðurnir Gonni og Siffi, sem lengi vel húseruðu í Köben, hafi gengið frá þessum graðhesti þegar hann var búinn að ljúka raðnauðgun sinni á Sameinuðu Þjóðunum. Slíka menn ætti að setja á Sædýrasafnið eða á Reðursafnið á Húsavík.

Hin sagan er frá Bolungarvík. Þar var svartur drengur lagður í einelti af frumbyggjunum. Menn reyndu að gera honum lífið leitt á allan hátt, skvetta yfir hann aurbleytu þegar hann var að labba í skólann og berja hann og lemstra, og jafnvel aka á hann. Ég hafði þetta eftir kennara hans í barnaskólanum á Bolungarvík. Út frá þessu ætla ég að fjölskylda Dr. Huxtable hafi ekki verið sérstaklega vinsælt sjónvarpsefni á Bolungarvík. Þessar aðfarir að saklausum dreng frá Jamaica minnti mig dálítið á níðingsháttinn við drápin á Böskunum í  Spánverjavígunum aðeins austar við Djúp fyrr á öldum. Þetta er kannski kennd sem á létt með að brjótast út, ef eitthvað ber út af og litbrigði verða?

Saga svarta mannsins á Íslandi er stutt. Ekta barátta fyrir réttindi þeldökkra varð fyrst að veruleika árið 2004 þegar starfsmenn Reykjavík Grapevine, sem ekki eru allir vel læsir, héldu því fram að Þjóðdansarafélag Reykjavíkur vildi ekki lána búningana sína til þeldökkra. Þetta byggði víst á ýmsum misskilningi, mest í þrúgudjúsurum, enda mega allir, konur sem karlar fá lánuð peysuföt, upphlut, skautbúning og annað kinky stuff hjá Þjóðdansarafélaginu.

Í næstu færslu rek ég sögu blámanna á Íslandi og meðal annars áhuga þeirra á íslenskum peysufatakerlingum. Það verður alvöru sagnfræði án lýsingar á ómerkilegri lífsreynslu minni.

 

Athugasemdir

[Sigurður Þór Guðjónsson, 13.7.2008 kl. 20:38]

Þú mættir nú alveg blogga um danska veðrið svona stöku sinnum. Já, ástina líka svona í bland við gas-klefana. Kemur svo ekki saga rauðskinna?

[Heidi Strand, 13.7.2008 kl. 22:53]

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 13.7.2008 kl. 23:16]

Heidi, næst skrifa ég um Norðmenn

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 13.7.2008 kl. 23:23]

Siggi, danska veðrið er alltaf eins, ekkert hægt að segja um það, nema að ýkja. Ég skrifa ávállt con amore enda einn af stærstu amatörum heims. Rauðskinnarer rosalega rasískt orð, ég vissi ekki að þú ættir þetta til, skammastustu þín Sigurður Þór.

[Heiða B. Heiðars, 14.7.2008 kl. 01:18]

kræst! varstu að reyna að vera leiðinlegur eða ertu bara svona?

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 14.7.2008 kl. 06:50]

 

Hætis hót til Heiða,

setti að henni leiða, 

kastar í Villa skít, 

Ó, hún er svo svít. 

[Gunnar Rögnvaldsson, 14.7.2008 kl. 08:48]

Ég stenst ekki mátið. http://eyjan.is/hux/index.php/archives/327.

"Eingöngu séð þá á myndum og skiltum" - saggði einhver í vissum bókum hans Gorkí glæpó

Kærar þakkir fyrir fróðlega grein.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 14.7.2008 kl. 08:58]

Ég var nú með þennan fróðleik úr Degi í 2. kafla af blökkumannasögu sem kemur þegar nógu margir eru búnir að lesa 1. hlutann. En þetta er svo sem ekki neitt nýtt. Menn eru alltaf að skrifa um eitthvað sem er öðruvísi og hinsegin og um það sem menn halda að sé betra. Það fær menn til að skrifa.

[Anna Karlsdóttir, 14.7.2008 kl. 10:58]

Varðandi þetta með orðanotkun og þann skilning sem maður leggur í hlutina má ég til að leggja orð í belg.

Sonur minn kom með eitt gullkorn í gær - verið var að ræða forsetaframboð og hugsanlegt tvíkvæni McCain frambjóðanda. Þá datt upp úr snáða: Er það sólbrúni maðurinn sem ætlar að verða forseti Bandaríkjanna? Það var nú svolítið sætt!

[Baldur Kristjánsson, 14.7.2008 kl. 16:40]

Les þetta betur í næsta námsleyfi. kv. B

[Jón Valur Jensson, 14.7.2008 kl. 20:03]

Vitlaus fyrirsögn. Þetta fólk er ekki svart, flest aðeins mismunandi brúnt eða dökkt. Við Vilhjálmur erum ekki hvítir, heldur ljósir eða bleikir.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 14.7.2008 kl. 20:44]

Hvaða vitleysa er það að ýja að því að stuðningsmenn Ramses hafi þagnað eftir að heyrðist frá fjölsyldu hans. Skyldi annars vera einhver misklíð í fjöslyldunni? Einkennilegt að menn skuli vera að gera skyldfólk sitt tortrggilegt í svona brothættu máli. Núna annars millibilssástand í málinu og ekki nema eðlilegt að menn hafi hægt um sig. Svo er ekki hægt að tala um það sama endalaust þó málstaðurinn sé góður.