Margt varð ekki birt

 

Í nýrri bók Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar um íslenska komma er sannleikurinn greinilega sumum svo sár, að aldnir Stalínistar og þar að auki einhver sögulaus rumpulýður á Eyjunni grefur nú síðustu skotgrafirnar til að fara á Hannesarveiðar, sem þykir víst hið besta sport meðal ákveðins hóps á Íslandi.

Tilsvör og athugasemdir á Eyjunni, sem ekki ber að taka alvarlegar en þá veitu sem birtir þær, benda til þess að til sé fólk á Íslandi sem aðhyllist ritskoðun og -bann. Ekki ólíku því sem menn beittu hér áður fyrr til að vernda ímynd Morðsovétsins, þangað  sem þeirra sóttu nám sitt og fjárframlög til menningarmála, meðan milljónir manna voru myrtar Austantjalds vegna skoðana sinna, uppruna eða bara útlits.  

Ekkja Sigfúsar Daðasonar fann sér tilefni til að skrifa skammargrein í Fréttablaðið eftir að hafa gluggað í lokaorð nýrrar bókar Hannesar í bókabúð í Reykjavík. Gæti verið að hún hafi ekki þekkt mann sinn (sem hún giftist árið 1983) eins vel og hún hélt? Í dag bendir Hannes henni í Fréttablaðinu á misminni hennar. Guðný Jónsdóttir hefur kannski rutt sannleikanum til hliðar eftir að draumsýn þeirra hjóna hrundi og óþefurinn í fyrirheitna landinu varð öllum lýðum ljós?

Það var nefnilega maðurinn hennar, hinn siðfágaði frankófíll Sigfús Daðason, sem árið 1961 gagnrýndi opinberlega flóttamanninn Tibor Merlay, sem hingað kom til að segja frá kúgun kommúnista í Ungverjalandi. Sigfús hafnaði árið 1963 ritgerðum Arnórs Hannibalssonar í Tímarit Máls og menningar um kúgun kommúnista í Ráðstjórnarríkjunum og þjónkun íslenskra kommúnista við Kremlverja. Árið 1963 neitaði Sigfús Daðason að tjá sig opinberlega um uppgjör Halldórs K. Laxness við kommúnismann í Skáldatíma, þótt Morgunblaðið leitaði eftir því. Það var Sigfús, sem hamaðist gegn Doktor Zhivagó, eins og flestir Harðlínukremlverjar á vesturlöndum gerðu skipulega. Svo mikil var hin andlega kúgun og siðferðileg slagsíða, að Sigfús Daðason fékk ekki einu sinni  birta gagnrýna grein eftir sjálfan sig í tímariti Máls og Menningar, sem hann ritstýrði. Í dag liggur handaritið á Landsbóksafninu merkt af höfundi sjálfum sem „varð ekki birt". Greinin varð ekki birt frekar en annar sannsleikur um ógnarstjórn Sovétríkjanna og mannfyrirlitningu.

Sigfúsi lýstu margir að honum látnum sem siðfáguðum frankófíl sem bruggaði espresso úr Kaaber kaffi, einhvers konar heimsborgara í fjötrum lágkúru lands síns. Ég man sjálfur aðeins eftir honum sem geðvondum manni í strætisvagni sem sussaði á börn. Við sem ferðuðumst með þessum heimsborgara í níunni eða þristinum veðjuðum á hvort hann myndi fara að reykja inni í vagninum eða ekki, því hann hafði ávallt sett sígarettuna í munninn áður en vagninn kom að stoppistöð hans, nærri þar sem hann bjó í „öreigablokk" í Hvassaleitinu. Hann kveikti iðulega á rettunni á tröppum vagnsins. Seinna las maður ljóð hans í MH og sá að maðurinn með gulu reykingafingurna var merkilegt skáld.  

Með bók Hannesar vitum við hins vegar betur, hvað var oft bak við ytra lag og búning íslenskra  menningarvita og hve margt „varð ekki birt": Það er miður falleg saga, sem fyrir suma er erfitt að minnast. Hannes Hólmsteinn hefur unnið stórverk um vondu minningarnar, sem svo margir vildu gleyma. Það er góð sagnfræði og nauðsynleg!

Athugasemdir

[Jón Valur Jensson, 22.11.2011 kl. 10:40]

Við skulum tala og skrifa af virðingu um Sigfús heitinn Daðason, þann mæta menningarmann, en flest er þó rétt hér sem þú segir um þjónkun Tímarits Máls og menningar við sovétkommúnismann, enda var Mál og menning á fjárhagsstyrk frá Rússum (Rúblan var húsið á Laugavegi því eðlilega kallað) og sjálfur Kristinn E. Andrésson var á eftirlaunum frá Sovétríkjunum (sjá Moskvulínuna eftir dr. Arnór Hannibalsson) –– fyrir hvað annað en einhvers konar þjónustu?! (og hef ég þó mikið álit á Kristni sem bókmenntagagnrýnanda).

Sigfús var beittur penni, t.d. í skrifum gegn harðstjórn Frakka í Alsír, en hann varð að hlífa harðstjórunum í Moskvu, sennilega að sumu leyti þvert gegn vilja sínum, en Pasternak- og Tibors Merlay-málin eru honum þó ekki til sóma.

Gagnrýni hans á innrásina í Tékkó-Slóvakíu 1968, sem „varð ekki birt", skrifaði hann þó, en hvort það var hann, sem dró hana til baka eða meðritstjóri hans eða einhver með útgefandans vald, vitum við ekki, en líklegt þykir mér, að úr því að hann gekk þó þetta langt að skrifa greinina, hafi málið verið, að hann hafi lotið í lægra haldi fyrir einhvers konar hótun, t.d. um uppsögn hjá MM.

Fróðlegt væri að vita, hvort hann hefur getið þess í dagbókum sínum!

Ennfremur er löngu tímabært, að þessi óbirta grein hans fái birtingu sem fyrst!

En þakka þér þorið og frumkvæðið, doktor.

PS. Dr. Hannes gengur sennilega allt of langt (ég hef þó ekki lesið bókina) gagnvart hinum ágæta Þorsteini frá Hamri, og ég vísa um það til greinar Þorsteins í Baugstíðindum, alias Esb-Fréttablaðinu, í dag.

[thin (IP-tala skráð) 29.11.2011 kl. 23:27]

"Tilsvör og athugasemdir á Eyjunni, sem ekki ber að taka alvarlegar en þá veitu sem birtir þær, benda til þess að til sé fólk á Íslandi sem aðhyllist ritskoðun og -bann.  "

            Hægur félagi. Eru að lýsa sjálfum þér hér?? 

[Jón Valur Jensson, 30.11.2011 kl. 03:58]

Hann var þunnur þessi, hr./fröken/frú "thin"!