Hekluþankar

Er nokkur gata á Íslandi sem kennd er við Heklu? Ekki man ég eftir neinni slíkri í Reykjavík og ég þekki ekki svo vel til á landsbyggðinni.

Ein stórborga Evrópu getur hins vegar státað af því að hafa hana Heklu okkar í tveimur götunöfnum. Það er borgin Amsterdam, þar sem margt forfeðra minna ól manninn.

Göturnar Hekelveld og Hekla bera báðar nafn okkar fræga eldfjalls, en á miðöldum trúðu menn því að fjallið væri gátt helvítis.

Flestir íbúa Amsterdam hafa þó ekki hugmynd um hvað nafn götunnar Hekelveld þýðir. Staðanafnafræðingar telja að liðurinn hekel í þessu götunafni í Amsterdam sé orðið á hollensku fyrir lín, og skilja því nafnið sem línakur. Hekel getur þó líka þýtt hatur og óvild og einnig hatari (skylt orðinu ækel á dönsku og heck á ensku).  Þeir þekkja væntanlega ekki nafn Heklu eins og það var skrifað í 17. aldar ritum sem gefin voru út í Hollandi: Heckelfeldt. Þegar á 16. öld var farið að skrifa nafn fjallsins á ónákvæmum, prentuðum kortum Heclafiel eða Helafiel og fjörður einn kallaður Hekelfort var settur á sum 16. aldar kort.

Vandamálið er hins vegar, að Hekelveld í Amsterdam var áður díki, og áður en hús voru reist út í dýjamóa á trjábolum, var þarna vatn og örugglega lítið um línakra. Nú er er búið að fylla upp í díkið og Hekelveld er gata, að mestu leiti komin undir síðari tíma uppfyllingu og götuna Nieuwezijds Voorburgwal milli hins fjölfarna túristahelvítisins við Damrak og rómantíkurinnar við Singel-díki í Amsterdam.   

Hekelveld á 19. öld

Ég spurði nýlega hollenskan staðarnafnasérfræðing, hvar línakurinn væri sem Hekelfeld fengi nafn sitt af. Fátt var um svör. Þegar ég benti honum á, að hið forðum þrönga síki nærri Hekelveldt hafi heitið Kattengat (kattarrassgat), nafn sem hollenskir sjómenn gáfu einnig innhafinu Kattetgat við Danmörku, fór hann að hugsa. Tvö götunöfn úr danska ríkinu á 17. öld, og elstu heimildir um þessi götunöfn eru líka frá þeim tíma. Ég er enn ekki búinn að heyra frá honum. Kattarskammir og -rassar þeirra voru hér áður fyrr teng djöfulskap líkt og Hekla.

Strætið Hekelveld hefur lengi verið þekkt fyrir öldurhús og hórmang á síðari tímum og þegar ég fór um þessar slóðir síðast, sat ígulstór nakin kona í glugga einum í þessu "íslenska" stræti, svört sem Hekluhraun. Hún vinkaði vingjarnlega til karlkyns vegfarenda. Var mér þá ljóst hvers kyns var. Þetta var líklega portkona Helvítis.

Hin gatan í úthverfi Amsterdam, Hekla, sjá hér er frekar ný, og eiginlega bara lítill botnlangi með hringlaga bílastæði í hinu svo kallaða alpahverfi í vesturhluta Amsterdam, þar sem allar götur heita í höfuðið á fjöllum í ölpunum, nema gatan Hekla, sem gengur út úr Matterhorngötu.

Danir hafa auðvitað nokkrar Heklugötur. Þeir hafa vitanlega lík varðveitt Heklu í orðatiltækinu „gå du ad Heckenfeldt til" en líklega hefur danskan fengið þetta úr þýsku eða frá Hollendingum, ef dæma má hvað Jacob Grimm skrifaði um helvíti.

Heckenfeld eða Hekelveld, var auðvitað hinn versti staður, gáttir helvítis og hvaðeina, og það þykir ekki fínt að óska mönnum "að Heckenfeldt til" í Danaveldi.

Hér er mynd af Heklu í hollenskri útgáfu (frá 1706) af riti þýska lygamarðarins Didthmars Blefkeníusar (Blefken), frá 1609. Það rit taka menn enn nærri sér á Íslandi enda allt í því lygar og uppspuni. Á myndinni af Heklu í bók þessari eru menn bókstaflega að fara til helvítis. Arngrímur lærði vitnaði líka í hollenska gerð Heklunafnsins, Heckelfeldt í riti sínu gegn Blefkenslygum Brevis Commentarius de Islandia.

Hér til vinstri, getið svo þið lesið grein mína, Ved Helvedes Port, sem birtist fyrir mörgum árum í einu mest lesna tímariti í Danmörku. Greinin fjallar um Heklu og fornleifarannsóknir mínar í skugga hennar. Meira um þær síðar. Sjá einnig hér.

Athugasemdir

[Lilja Kjerúlf, 11.2.2009 kl. 22:56]

Kvitt fyrir innlit

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 28.3.2009 kl. 08:07]

Grein Árna Hjartarsonar um Heklu í Sögu (2007), þar sem hann fer í saumana á niðurstöðu minni um að menn hafi lesið of mikið um Heklu úr rituðum heimildum, og er Árni greinilega sammála mér http://www.isor.is/~ah/hekla/Brendan.pdf